Οι λίρες στην Εθνική Αντίσταση
Είναι πλέον γνωστό, ότι όλες ανεξαιρέτως οι αντιστασιακές οργανώσεις χρηματοδοτήθηκαν από τους συμμάχους Βρετανούς. Η ανάπτυξη του αντιστασιακού αγώνα οφείλεται αποκλειστικά στην ενίσχυση με λίρες, χρυσό, όπλα, πολεμικό υλικό, άρβυλα, ρουχισμό, ιατροφαρμακευτικό υλικό από τα αεροσκάφη της RAF. Καμία αντιστασιακή ενέργεια δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς αυτή την ενίσχυση. Από τον καιρό εκείνο ωστόσο, μέχρι τις μέρες μας έχει ξεκινήσει μία ακόμη προσπάθεια από την αριστερά να πείσει το κοινό για το ιερό και δίκαιο του δικού της αγώνα στα χρόνια της κατοχής. Και αν για τα όσα συνέβησαν στο πολιτικό και πολεμικό επίπεδο της εποχής από μέρους της, είναι πλέον γνωστά και δεν της αφήνουν περιθώρια για άλλους μύθους, για την οικονομική διαχείριση των συμμαχικών ενισχύσεων έχουν προβάλει την εικόνα ότι αδιαφορούσαν για τον χρυσό, σε αντίθεση με άλλες εθνικές αντιστασιακές οργανώσεις.
Συγκεκριμένα, έχουν κατηγορήσει τον ΕΔΕΣ και τον αρχηγό του σαν μισθοφόρους των Βρετανών. Αν η υποστήριξη της πατρίδας και η αντιστασιακή δράση κατά του εχθρού κατακτητή που επέδειξε ο ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ είναι "μισθοφορική" για κάποιους τότε ο καθένας βγάζει τα συμπεράσματά του. Με την ίδια περίεργη λογική η κατηγορία μπορεί να αποδοθεί και προς το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Πρέπει να επισημανθεί ότι κατά την διάρκεια του αγώνα στα βουνά, το ΕΑΜ παρακρατούσε κάθε χρόνο το 10% της γεωργικής παραγωγής του ντόπιου πληθυσμού χωρίς την παραμικρή εξόφληση, έκανε επιτάξεις και διαρπαγές τροφίμων που τα βάπτισε "εθελοντικές εισφορές" του λαού! Γράφει ο Ντέϊβιντ Ουάλλας στην απόρρητη έκθεσή του το 1943 (βλ. Βρετανική πολιτική και αντιστασιακά κινήματα στην Ελλάδα - η απόρρητη έκθεση του ταγματάρχη David J. Wallace 1943, εκδόσεις Ωκεανίδα, σελ. 61-62): "... Τον πρώτο καιρό,η αποτελεσματικότητα και η ευρεία εξάπλωσή του στηρίχτηκαν στη βία. Όλα τα αγαθά και οι υπηρεσίες επιτάσσονταν ως αναγκαία, ενώ ο Ζέρβας ανέκαθεν πλήρωνε γι' αυτά που χρησιμοποιούσαν οι ομάδες του. Όταν χρειαζόταν, αυτή τη μη δημοφιλή επίταξη την επέβαλλαν με λεηλασίες, βασανιστήρια, βιασμούς και φόνους. Η συγκεκριμένη πρακτική δεν ακολουθείται πλέον, έχει όμως αφήσει πίσω της μια κληρονομιά έχθρας και καχυποψίας στους επιζώντες. Διαθέτω όλες τις - από πρώτο χέρι - αποδείξεις που χρειάζομαι για να πειστώ ότι οι χωρικοί, τουλάχιστον στη δυτική Θεσσαλία, θα έδιναν τα πάντα για να απαλλαγούν από τον ζυγό του ΕΑΜ. Δεν φοβούνται ότι οι Ιταλοί ή οι Γερμανοί θα παραμείνουν στην Ελλάδα για πολύ ακόμα. Φοβούνται, ωστόσο, τρομερά ότι το ΕΑΜ θα παραμείνει...". Χαρακτηριστική επίσης είναι μία επιστολή του Θέμη Μαρίνου, που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 1988 στην εφημερίδα "Το Βήμα", σαν απάντηση σε μια συνέντευξη του τότε υπουργού των Εξωτερικών Καρόλου Παπούλια. Στη συνέντευξή του ο κ. Παπούλιας, ανέφερε ότι ο Ζέρβας έπαιρνε λίρες για την αντιστασιακή του δράση ενώ το ΕΑΜ ουδέποτε δέχθηκε χρήματα. Η απάντηση ήταν αποστομωτική από έναν άνθρωπο που ήταν πρωταγωνιστής της εποχής και που όπως αναφέρει ο ίδιος είχε ενεργό ανάμιξη στην χρηματοδότηση όλων των αντιστασιακών οργανώσεων από το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Τα σημαντικότερα σημεία της απάντησης του κ. Μαρίνου ήταν τα εξής: " ... Κατ' αρχήν δεν πρόκειται περί μισθοφόρων σε καμμία περίπτωση, γιατί η μισή λίρα κατά αντάρτη που δίναμε (όχι στον ίδιο αλλά στην Οργάνωση που ανήκε) έπρεπε να καλύψει όλα τα έξοδά του και τη συντήρηση της οικογένειάς του. Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ εισέπραξε τετραπλάσιο περίπου αριθμό χρυσών λιρών από ό,τι πήρε ο ΕΔΕΣ. Είναι γνωστό ότι από την αρχή το ΕΑΜ για να βγεί στο βουνό εισέπραξε πάνω από 7.000 λίρες, ενώ ο Ζέρβας πήρε γύρω στις 3.000. Πέραν όμως αυτού, το ΕΑΜ για την συντήρησή του, παρακρατούσε χωρίς πληρωμή 10% της γεωργικής παραγωγής στις περιοχές που ήλεγχε, λέγοντας στον κόσμο και στους αντάρτες του ότι ο ΕΛΑΣ έκανε τον αγώνα με το "υστέρημα του λαού" ενώ ο Ζέρβας ήταν μίσθαρνος του καπιταλισμού. Η ειρωνεία είναι ότι το μεν ΕΔΕΣ πλήρωσε μέχρι τελευταίας δραχμής ό,τι έπαιρνε από τους χωρικούς και τους εμπόρους, ενώ οι λίρες του ΕΑΜ δεν φαίνονταν πουθενά...". Το γεγονός ότι το ΕΑΜ εισέπραξε άνω από 7.000 λίρες επιβεβαιώνει και ο Ανδρέας Τζήμας, πολιτικός καθοδηγητής του ΕΛΑΣ, με έκθεσή του (τις 20/8/1947) μέρος της οποίας δημοσίευσε ο Γρηγόρης Φαράκος (βλ. Ο ΕΛΑΣ και η εξουσία, τόμος Β', σελ. 263): "... Ο πράκτωρ, που μαθαίνουμε ότι λέγεται Αλεξάτος, μας ξαναβρίσκει από τον ίδιο δρόμο...Ζητάει σπίτι γιατί ο μηχανισμός του χτυπήθηκε. Ζητάει να τον βοηθήσουμε να σκοτώσει τον Ζέρβα. Μας δίδει δύο ασυρμάτους. Συνολικά 7.100 λίρες. Αποκτούμε επαφή με Μ. Ανατολή. ... Τον κρατάμε σε δικό μας σπίτι μήνες. Στις αρχές του Νοέμβρη φεύγει για τη Μ. Ανατολή. Τον βοηθούμε εμείς να φύγει...".
Είναι γνωστό ότι από την πρώτη στιγμή που ο Ζέρβας βγήκε στο βουνό δέχθηκε τέτοιου είδους συκοφαντικές επιθέσεις. Μάλιστα, οι αναφορές στην ζωή του πριν τη δεκαετία του '40 περί χαρτοπαιξίας, τζόγου και γυναικών προβάλλονται ασταμάτητα ακόμη και σήμερα για να προσδώσουν αληθοφάνεια στους ισχυρισμούς τους. Για τις φήμες περί κατασπάλησης χρημάτων που έστελναν οι Βρετανοί, από τον Ζέρβα για ίδιον όφελος, την απάντηση έδωσε ο βιογράφος του Άρη Βελουχιώτη, Διονύσης Χαριτόπουλος "κακοήθειες συκοφαντών". Επιπλέον, ακόμη και για την καθυστέρηση εξόδου του Ζέρβα στο βουνό χρησιμοποιήθηκε από τον Μπάμπη Κουτσογιανόπουλο, αρχηγό του Προμηθέα ΙΙ τότε, η κατηγορία ότι ο Ζέρβας "έπαιξε τις λίρες στα χαρτιά". Την απάντηση την έδωσε ο ιστορικός του ΕΛΑΣ Σόλωνας Γρηγοριάδης " οι μικρόψυχες και κακόβουλες αιχμές εκ των υστέρων θρυμματίστηκαν από τη δράση του Ζέρβα (βλ. Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974, τόμος Ά, σελ. 163-164)". Σχετικά με την άποψη ότι το ΕΑΜ δεν πήρε λίρες από τους Βρετανούς την απάντηση δίνει ο πρώτος αρχηγός της Βρετανικής Συμμαχικής αποστολής στην Ελλάδα, Έντυ Μάγιερς: " Όσον αφορά την οικονομική υποστήριξη, αποφασίσαμε, σε συνεννόηση με τη SOE Καίρου, να δίνουμε σε κάθε τοπική αντιστασιακή οργάνωση μιά χρυσή λίρα το μήνα για κάθε οργανωμένο μόνιμο αντάρτη, ώστε να μπορούν ν' αγοράζουν σιτάρι από τις πεδιάδες τόσο για τους αντάρτες και τις οικογένειές τους, όσο και γιά τους κατοίκους γενικά των δεινοπαθούντων περιοχών. Οι διάφορες οργανώσεις ήταν ελεύθερες να χρησιμοποιήσουν τα χρήματα που θά παιρναν με όποιον τρόπο νόμιζαν καλύτερο. Ο Ζέρβας έδινε στις οικογένειες των ανταρτών του ένα ορισμένο ποσό χρημάτων. Ο ΕΛΑΣ δεν είχε τέτοιο σύστημα. Σε ορισμένες περιοχές μάλιστα, ανακάλυψα ότι ο ΕΛΑΣ παραχωρούσε τις χρυσές του λίρες στο ΕΑΜ και στους Έλληνες από τους οποίους αγόραζε γέννημα έδινε πιστωτικά σημειώματα (βλ. Η Ελληνική Περιπλοκή, οι Βρετανοί στην κατεχόμενη Ελλάδα, εκδόσεις Εξάντας, σελ 219-220)". Άρα το επιχείρημα ότι το ΕΑΜ δεν έπαιρνε λίρες από τους Βρετανούς είναι το λιγότερο γελοίο.
Επιπλέον, εντύπωση προκαλεί ότι οι κατήγοροι του ΕΔΕΣ, από την απελευθέρωση μέχρι σήμερα δεν έχουν δικαιολογήσει που καταναλώθηκαν ή αποταμιεύτηκαν οι χρυσές λίρες και οι οικονομικές ενισχύσεις των συμμάχων. Βέβαια, πολλά έχουν ακουστεί από μαρτυρίες απλών ανθρώπων για θαμμένες λίρες σε διάφορες περιοχές στην επαρχεία. Όπως και να έχει, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ ουδέποτε δικαιολόγησε πόσες λίρες χρησιμοποίησε και που κατά την διάρκεια της κατοχής. Αντιθέτως, ο Ναπολέων Ζέρβας στις 10 Νοεμβρίου 1949 παρέδωσε συνοπτική έκθεση χρηματικής διαχείρισης των ΕΟΕΑ, ενώ δεν ήταν υποχρεωμένος να το πράξει από την στιγμή που τα χρήματα αυτά δεν προήλθαν από το Ελληνικό Δημόσιο. Αναφέρει λοιπόν ο Ζέρβας στην έκθεσή του (βλ. Απελευθερωτικός Αγών ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ, 1941-1945, σελ. 107-121): "Με το βιβλίο μας : "Τί πήραμε, τί ξοδέψαμε για τον Λυτρωτικόν Αγώνα", Νοέμβριος 1944, ως και με προηγουμένας εκθέσεις εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν Καίρου και Στρατηγείον Μέσης Ανατολής ανεφέραμεν: πως συνεκροτήθησαν και πως ηργάσθησαν αι ΕΘΝΙΚΑΙ ΟΜΑΔΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ και συγκεκριμμένως αι οικονομικαί των υπηρεσίαι. Ήδη δια της παρούσης, ανταποκρινόμενοι εις το υπ' αριθμ. 1104 Νομοθετικόν Διάταγμα περί κυρώσεως και τροποποιήσεως του υπ. αριθμ. 971/1949 Α.Ν. "περί απονομής Ηθικών Αμοιβών εις τας Εθνικάς Ανταρτικάς Ομάδας και Εθνικάς Οργανώσεις εσωτερικής αντιστάσεως", δίδομεν κατωτέρω συνοπτικήν κατάστασιν των εισπραχθέντων και δαπανηθέντων χρηματικών ποσών διά την διεξαγωγήν του Εθνικού Αγώνος από του Οκτωβρίου 1941 μέχρι του Απριλίου 1945... Αι Εθνικαί Ομάδες (Γεν. Αρχηγείον Στρατηγού Ζέρβα) εισέπραξαν δια την πλαισίωσιν, ανάπτυξιν και συντήρησιν των Ανταρτικών Ομάδων από του Ιουλίου 1942 μέχρις Απριλίου 1945, τα κάτωθι... 224.444 χρυσές Λίρες, 221.000.000 δρχ. και 95.825 χάρτινες Λίρες Αγγλίας. Έκτακτοι εισπράξεις: α. Εκτός των ανωτέρω εισέπραξαν κατά καιρούς και Λίρας χρυσάς 16.516 ως και δραχμάς 4.220.054.497, τα οποία και διέθεσαν υπό την εποπτείαν των Άγγλων συνδέσμων και κατ' εντολήν της Συμμαχικής Αποστολής: διά την ενίσχυσιν των προσφύγων και απόρων, διά την μεταφοράν πολεμικού υλικού από θαλάσσης, διά επιχορηγήσεις Νοσοκομείων κτλ. β. Διέθεσεν επίσης η συμμαχική αποστολή το ποσόν των Λιρών χρυσών 67.686 διά τους πυροπαθείς και αστέγους των περιφερειών Ηπείρου, μέσω ειδικού τμήματος του Γενικού Αρχηγείου (Δ/νσις Προνοίας και Περιθάλψεως) και επί παρουσία πάντοτε και εντολή Βρεττανού Αξ/κού."Εν συνεχεία, αναφερόμενος στην τροφοδοσία και τα έξοδα των μονάδων του γράφει: "... 3) Αι ανωτέρω μονάδες: α) ετροφοδοτήθησαν, εμισθοδοτήθησαν 1 Λίρα χρυσή μηνιαίως οι Αξιωματικοί και 1/2 λίρα χρυσή οι Άνδρες και επεχορηγήθησαν διά τα Γενικά των έξοδα αγοράς και συντηρήσεως κτηνών, πληρωμής αγωγίων, οδοιπορικών συνδέσμων, εξόδων γραφικής ύλης και διαφόρων άλλων εξόδων. β) Επίσης εις τα ανωτέρω ποσά περιλαμβάνονται και τα έξοδα που ευρέθησαν εις την ανάγκην να κάμουν διά την αγοράν συμπληρωματικού ιματισμού, αρβυλών και οπλισμού ". Ο Ζέρβας συνεχίζει με τα βοηθήματα και τις ενισχύσεις των ΕΟΕΑ στους φτωχούς κατοίκους των βουνών, που αποδεικνύει και το κοινωνικό έργο των ανταρτών του ΕΔΕΣ: "Εις το κεφάλαιο αυτό περιλαμβάνονται τα ποσά, που διετέθησαν δια την ενίσχυσιν των απόρων κατοίκων των περιοχών εις τας οποίας έδρασαν αι Εθνικαί Ομάδες... Ήσαν από τι υστέρημα του αντάρτου, που μόνος του εζήτησε να ελλατωθή το ιδικό του ψωμί για να δοθή εις τον Λαόν. Και τούτο διότι: α. Υπάρχουν ορεινές περιφέρειες εις τας οποίας οι κάτοικοι συντηρούνται μόνον με μπομποτάλευρο ή βαλανιδάλευρο, επειδή το έδαφός είναι άγονο ή δεν έχει αξιοποιηθή. Τον Ιούλιον 1943, οι Ιταλοί έκαυσαν πολλάς από τας ως άνω περιοχάς και ούτω, εκτός της φυσικής δυστυχίας, προσετέθησαν και αι καταστροφαί του κατακτητού. Δι' αυτήν την κοινωνικήν αλληλεγγύην αι Εθνικαί Ομάδες διέθεσαν αρκετά, περιγραφόμενα αναλυτικώτατα εις τα βιβλία των, ποσά. β. Εκτός των ανωτέρω διετέθησαν διάφορα ποσά διά την Οργάνωσιν Απελευθερωτικών Επιτροπών και την στρατολογίαν ενόπλων εις Βόρειον Ήπειρον, ως και βοηθήματα εις πρόσφυγας Βορειοηπειρώτας, καταφυγόντας εις την περιοχήν μας. Ομοίως διά την διατροφήν διακοσίων γυναικοπαίδων, άτινα ευρίσκοντο υπό την προστασίαν μας εις την Έδραν του Γεν. Αρχηγείου".
Πράγματι ο Ζέρβας έστειλε αναλυτική έκθεση προς το Υπουργείο των Εξωτερικών την 19η Μαΐου 1945, για την οικονομική ενίσχυση των Βορειοηπειρωτών αγωνιστών της ΜΑΒΗ, που ουσιαστικά αποτελούσαν ένοπλα αντάρτικα τμήματα των ΕΟΕΑ. Συνεχίζοντας ωστόσο, την έκθεση χρηματικής διαχείρισης των ΕΟΕΑ προς το υπουργείο Στρατιωτικών ο στρατηγός αναφέρει σχετικά με τις πολεμικές αποζημιώσεις: "α. Το Στρατηγείον Μέσης Ανατολής μας έδωσε τον Ιούνιον 1943 την εντολήν να αγορασθούν και αποθηκευθούν τρόφιμα διά τυχόν χρησιμοποίησίν των εν περιπτώσει αποβάσεως εις την περιοχήν ταύτην και υπ' αυτών των ιδίων. Εσχηματίσθησαν ούτω αποθέματα τροφίμων εις Τετράκωμον και Πηγάς. β. Αι επιδρομαί, αίτινες εγένοντο τον Οκτώβριον 1943 εις τάς ορεινάς περιοχάς από τους Γερμανούς και αι αρπαγαί του ιδίου έτους από τα τμήματα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ μας εστέρησαν από το σύνολον των αποθηκών τούτων...". Τελειώνοντας την έκθεσή του, ο Ζέρβας σημειώνει: " ... Εν τούτοις, από της πρώτης στιγμής, αφ' ής, εν τη προσπαθεία μου να οργανώσω και επεκτείνω τον ΕΔΕΣ, έλαβα χρήματα εκ μέρους των Συμμάχων, εκράτησα βιβλία διαθέσεως των χρημάτων τούτων, με την προοπτικήν, αν μεν επιζήσω του Αγώνος, να δυνηθώ και περιφρουρήσω εαυτόν από κάθε συκοφαντίαν, αν όχι, οι έχοντες κάθε ηθικόν συμφέρον να υπερασπίσουν το αδιάβλητον του ιερού μας αγώνος συνεργάται μου, πράξουν το καθήκον των. Και δι' αυτό, άμα ως έληξε το πρώτον μέρος του αγώνος, έσπευσα να συντάξω και αποστείλω, τόσον εις το Συμμαχικόν Στρατηγείον Μέσης Ανατολής από το οποίο εξηρτώμην, όσον και προς την τότε Ελληνικήν Κυβέρνησιν, από την οποίαν ουδεμίαν είχα μέχρι και της συγκλήσεως της συσκέψεως της ΚΑΖΕΡΤΑΣ εξάρτησιν, απολογισμόν των εσόδων και εξόδων του όλου αγώνος, ούτινος ηυτύχησα να είμαι ο Αρχηγός. ... είναι καθήκον μου απορρέον από την ηθικήν υποχρέωσιν, ην έχω έναντι των τιμίων Αγωνιστών μου, ίνα προστατεύσω το άγιον και ιερόν έργον αυτών από πάσης πλευράς και προ παντός από πάσης τάσεως διαβολής και συκοφαντίας. Θα ηυχόμην το αυτό να έπραττον και όλοι εκείνοι οι παράγοντες είτε εντός είτε εκτός της Ελλάδος ευρεθέντες κατά την Κατοχήν, ίνα ούτω απαλλάξουν τους καλώς υπέρ Πατρίδος αθλήσαντας από πάσης κατ' αυτών εκτοξευομένης συκοφαντίας εκ μέρους εκείνων των κακών ανθρώπων, οίτινες έχουν κάθε συμφέρον να διαβρώσουν την ανωτέραν ηθικήν, ήτις διέπνεεν όλους τους Έλληνας, όταν εσυνέχισαν: τον υπέρ του ανθρώπου, τον υπέρ της ελευθερίας και της δικαιοσύνης αγώνα των εντός ή εκτός της Ελλάδος". Έτσι λοιπόν, ξεκαθαρίζεται οριστικά τουλάχιστον από την μεριά του ΕΔΕΣ, η οικονομική διαχείριση της οργάνωσης με αποδείξεις και στοιχεία. Το ΕΑΜ δεν έχει επιδείξει μέχρι σήμερα που ξόδεψε της λίρες των συμμάχων και αν τις ξόδεψε. Μια αποκαλυπτική μαρτυρία ωστόσο, για τις λίρες στο ΕΑΜ, παρουσιάζει σε φύλλο του Ιουλίου 1947, η τότε εφημερίδα Εθνική Φλόγα. Σε άρθρο της με τίτλο "Ποιοι πήραν τις λίρες; Ο Σβώλος ή ο Σιάντος;" αναφέρεται στις φήμες που κυκλοφορούσαν από τότε για πληθώρα κρυμμένων λιρών μέσα στο ΕΑΜ. Μάλιστα, ο "κατήγορος" δεν ήταν κάποιος εδεσίτης ή αντικομουνιστής αλλά ο Γιάννης Πετσόπουλος ή Γιάννης Παληός, όπως ήταν το ψευδώνυμό του. Το βιβλίο του που κυκλοφόρησε σε μορφή "ανοιχτής επιστολής" 175 σελίδων, πραγματεύεται τους λόγους της διαγραφής του από το ΚΚΕ και είναι όπως γράφει ο ίδιος "κριτική μιας πολιτικής καιροσκοπίας και προδοσίας". Το αφιερώνει "σ' όλους τους παληούς και νέους Συντρόφους, Διανοούμενους και Προλετάριους, πρός όλους τους Συναγωνιστές της Αντίστασης, Λαϊκούς, Στρατιωτικούς, Κληρικούς, πρός όλους τους Ελασίτες, πρός όλους τους φυλακισμένους Συντρόφους και Συναγωνιστές μας". Ωστόσο, σύμφωνα με το βιβλίο αλλά και με το ρεπορτάζ της εφημερίδας, γίνεται λόγος και για κατηγορίες από το ΚΚΕ προς ηγετικά στελέχη του σχετικά με κρυμμένες λίρες που δέχτηκαν από τους Βρετανούς για να "χαντακώνουν" το κόμμα. Ο Πετσόπουλος όμως θεωρεί ότι τα πρόσωπα που κατηγορούνται είναι αθώα και ότι άλλα είναι οι πραγματικοί ένοχοι, γράφει συγκεκριμένα: "... Να πληρώθηκε άραγε ο Τσιριμώκος από τους Εγγλέζους για να πείση τον Σιάντο και τον Παρτσαλίδη να υπογράψουν τη Βάρκιζα; Μα ο Σιάντος διακήρυξε στον Τύπο μετά τη Βάρκιζα πως ο Τσιριμώκος είναι ο μεγαλύτερος φίλος μας και η ΕΛΔ το μεγαλύτερο κόμμα της αντίστασης ύστερα απο μας... Ο Τσιριμώκος δεν πήγε μετά τη Βάρκιζα να σφίξη ή να φιλήση το χέρι του Πλαστήρα, του Δαμασκηνού, του Μακ Μίλλαν, του Σκόμπυ και να ζητήση "συγγνώμην για το λυπηρό επεισόδιο του Δεκέμβρη" και ν' αξιώση την "αυστηρή τιμωρία των καθαρμάτων που έκαναν τις εκτελέσεις. Ο Σιάντος επήγε! Μα τότε λοιπόν ποιός πήρε τις λίρες από τους Εγγλέζους; Ο Σβώλος και ο Τσιριμώκος δεν είναι μέσα στο κόμμα μας ούτε κάν μέσα στο ΕΑΜ. Πως λοιπόν μπορούν να πήραν λίρες από τους Εγγλέζους για να επηρεάσουν το κόμμα μας και το ΕΑΜ;". Ο καθένας μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματά του. Αξίζει να επισημανθεί και η γνώμη του Άρη Βελουχιώτη για τον τότε γενικό γραμματέα του ΚΚΕ, τον άνθρωπο που ήλεγχε τα πάντα όχι μόνο στο κόμμα αλλά και στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ: " Ήταν ένας κατεργάρης, που μαζί με τον Μπάκακα (σσ. εννοεί τον Γ. Ιωαννίδη) είχαν ένα μπαούλο με εγγλέζικες λίρες στους Κορυσχάδες. Το άνοιγαν, τις χόρευαν με τα χέρια τους και παθιάζονταν με τον κίτρινο πυρετό τους. ...". Πάνω σ' αυτό το θέμα, ίσως βάσιμη να είναι και η μαρτυρία του Βρετανού μισέλληνα, ταγματάρχη Paul Barhgate. Ο Paul φανατικός βασιλόφρων, στις εκθέσεις του χαντάκωνε όλες τις αντιστασιακές οργανώσεις και όλους τους αρχηγούς, με υπερβολικές απόψεις κατά την γνώμη μου. Ωστόσο, αναφερόμενος για τον καπετάνιο του ΕΛΑΣ, Άρη Βελουχιώτη γράφει: "...Μεσόκοποι άνδρες και γυναίκες ξαναγκάζονται να κουβαλάνε καλαμπόκι πάνω στα βουνά, που είναι σκεπασμένα με χιόνι επί ημέρες για να ταΐσουν τις δυνάμεις του Άρη. Τίποτα δεν πληρώνεται. Όλος ο άμαχος πληθυσμός δουλεύει για να εφοδιάζει αυτούς τους αντάρτες. ...ο ΕΛΑΣ, από πολιτική σκοπιά, είναι τώρα μία καλοοργανωμένη συμμορία τρομοκρατών. Ο Άρης, ο αρχηγός του, έχει πολλές δολοφονίες στο ενεργητικό του και είναι τελείως άσπλαχνος. Και αυτός μου φαίνεται, πως έχει κρύψει πολλές Βρεταννικές λίρες για την ημέρα που δεν θα τον χωράει η Ελλάδα. Ο Άρης και αυτές οι ομάδες τα κατάφεραν να αναπτυχθούν και να ακμάσουν μόνο διά μέσου της πολιτικής μας, και μείς φορτώσαμε την Ελλάδα μ' αυτά τα βάσανα...."(βλ. Εθνική Αντίσταση 1942-1945, Χ. Φλόκας, σελ. 595-596). Για την αναφορά του Paul, προσωπικά κρατώ αποστάσεις για την εγκυρότητά της, αλλά τα όσα αναφέρει για τον Κλάρα, επιβεβαιώνονται από όλα σχεδόν τα μέλη της Συμμαχικής αποστολής.
Τελειώνοντας, νομίζω ότι είναι άδικο άνθρωποι και οργανώσεις να κατηγορούν τον ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα σαν μισθοφόρο των Βρετανών, από την στιγμή μάλιστα που δεν έχουν αποδείξει και ούτε ίσως το κάνουν, που κατέληξαν οι λίρες των συμμάχων. Ο βιογράφος του στρατηγού Ζέρβα, Διονύσης Μπερερής, στο βιβλίο του παραθέτει μία σημείωση του ημερολογίου του στρατηγού λίγα χρόνια πριν τον θάνατο του: "12 Απριλίου, Τρίτη. Σήμερα εβλασφήμισα τον εαυτόν μου. Δεν είχα ούτε 100 δραχμές να πάρω τα απαραίτητα δια το γραφείον μου. Μεθαύριο έχομε Πάσχα. Και δεν έχω να ψωνίσω ούτε κρέας, ούτε ψωμί. Και ούτε να πληρώσω το νοίκι του γραφείου, ούτε τον μισθό των υπαλλήλων, ούτε τον σοφέρ. Τι θα πάρω για τα παιδιά μου. Τι για την Καίτη μου. Τίποτε, απολύτως τίποτε. Και η πάροδος του χρόνου δεν διαβλέπω πως θα έλθη να με βοηθήση. Ποτέ στη ζωή μου δεν βρέθηκα σε τόσο δύσκολο θέσι. Ποτέ! Και να έχεις την τέως γυναίκα μου που ενώ της τα έδωκα όλα να ζητάει και τα ρέστα. Αύριο εξετάζονται οι μάρτυρες που πρότεινεν"(βλ. Ναπολέων Ζέρβας, η ζωή και η δράση του, Διονύσης Μπερερής, σελ. 168-169).
Είναι γνωστό ότι από την πρώτη στιγμή που ο Ζέρβας βγήκε στο βουνό δέχθηκε τέτοιου είδους συκοφαντικές επιθέσεις. Μάλιστα, οι αναφορές στην ζωή του πριν τη δεκαετία του '40 περί χαρτοπαιξίας, τζόγου και γυναικών προβάλλονται ασταμάτητα ακόμη και σήμερα για να προσδώσουν αληθοφάνεια στους ισχυρισμούς τους. Για τις φήμες περί κατασπάλησης χρημάτων που έστελναν οι Βρετανοί, από τον Ζέρβα για ίδιον όφελος, την απάντηση έδωσε ο βιογράφος του Άρη Βελουχιώτη, Διονύσης Χαριτόπουλος "κακοήθειες συκοφαντών". Επιπλέον, ακόμη και για την καθυστέρηση εξόδου του Ζέρβα στο βουνό χρησιμοποιήθηκε από τον Μπάμπη Κουτσογιανόπουλο, αρχηγό του Προμηθέα ΙΙ τότε, η κατηγορία ότι ο Ζέρβας "έπαιξε τις λίρες στα χαρτιά". Την απάντηση την έδωσε ο ιστορικός του ΕΛΑΣ Σόλωνας Γρηγοριάδης " οι μικρόψυχες και κακόβουλες αιχμές εκ των υστέρων θρυμματίστηκαν από τη δράση του Ζέρβα (βλ. Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974, τόμος Ά, σελ. 163-164)". Σχετικά με την άποψη ότι το ΕΑΜ δεν πήρε λίρες από τους Βρετανούς την απάντηση δίνει ο πρώτος αρχηγός της Βρετανικής Συμμαχικής αποστολής στην Ελλάδα, Έντυ Μάγιερς: " Όσον αφορά την οικονομική υποστήριξη, αποφασίσαμε, σε συνεννόηση με τη SOE Καίρου, να δίνουμε σε κάθε τοπική αντιστασιακή οργάνωση μιά χρυσή λίρα το μήνα για κάθε οργανωμένο μόνιμο αντάρτη, ώστε να μπορούν ν' αγοράζουν σιτάρι από τις πεδιάδες τόσο για τους αντάρτες και τις οικογένειές τους, όσο και γιά τους κατοίκους γενικά των δεινοπαθούντων περιοχών. Οι διάφορες οργανώσεις ήταν ελεύθερες να χρησιμοποιήσουν τα χρήματα που θά παιρναν με όποιον τρόπο νόμιζαν καλύτερο. Ο Ζέρβας έδινε στις οικογένειες των ανταρτών του ένα ορισμένο ποσό χρημάτων. Ο ΕΛΑΣ δεν είχε τέτοιο σύστημα. Σε ορισμένες περιοχές μάλιστα, ανακάλυψα ότι ο ΕΛΑΣ παραχωρούσε τις χρυσές του λίρες στο ΕΑΜ και στους Έλληνες από τους οποίους αγόραζε γέννημα έδινε πιστωτικά σημειώματα (βλ. Η Ελληνική Περιπλοκή, οι Βρετανοί στην κατεχόμενη Ελλάδα, εκδόσεις Εξάντας, σελ 219-220)". Άρα το επιχείρημα ότι το ΕΑΜ δεν έπαιρνε λίρες από τους Βρετανούς είναι το λιγότερο γελοίο.
Επιπλέον, εντύπωση προκαλεί ότι οι κατήγοροι του ΕΔΕΣ, από την απελευθέρωση μέχρι σήμερα δεν έχουν δικαιολογήσει που καταναλώθηκαν ή αποταμιεύτηκαν οι χρυσές λίρες και οι οικονομικές ενισχύσεις των συμμάχων. Βέβαια, πολλά έχουν ακουστεί από μαρτυρίες απλών ανθρώπων για θαμμένες λίρες σε διάφορες περιοχές στην επαρχεία. Όπως και να έχει, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ ουδέποτε δικαιολόγησε πόσες λίρες χρησιμοποίησε και που κατά την διάρκεια της κατοχής. Αντιθέτως, ο Ναπολέων Ζέρβας στις 10 Νοεμβρίου 1949 παρέδωσε συνοπτική έκθεση χρηματικής διαχείρισης των ΕΟΕΑ, ενώ δεν ήταν υποχρεωμένος να το πράξει από την στιγμή που τα χρήματα αυτά δεν προήλθαν από το Ελληνικό Δημόσιο. Αναφέρει λοιπόν ο Ζέρβας στην έκθεσή του (βλ. Απελευθερωτικός Αγών ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ, 1941-1945, σελ. 107-121): "Με το βιβλίο μας : "Τί πήραμε, τί ξοδέψαμε για τον Λυτρωτικόν Αγώνα", Νοέμβριος 1944, ως και με προηγουμένας εκθέσεις εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν Καίρου και Στρατηγείον Μέσης Ανατολής ανεφέραμεν: πως συνεκροτήθησαν και πως ηργάσθησαν αι ΕΘΝΙΚΑΙ ΟΜΑΔΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ και συγκεκριμμένως αι οικονομικαί των υπηρεσίαι. Ήδη δια της παρούσης, ανταποκρινόμενοι εις το υπ' αριθμ. 1104 Νομοθετικόν Διάταγμα περί κυρώσεως και τροποποιήσεως του υπ. αριθμ. 971/1949 Α.Ν. "περί απονομής Ηθικών Αμοιβών εις τας Εθνικάς Ανταρτικάς Ομάδας και Εθνικάς Οργανώσεις εσωτερικής αντιστάσεως", δίδομεν κατωτέρω συνοπτικήν κατάστασιν των εισπραχθέντων και δαπανηθέντων χρηματικών ποσών διά την διεξαγωγήν του Εθνικού Αγώνος από του Οκτωβρίου 1941 μέχρι του Απριλίου 1945... Αι Εθνικαί Ομάδες (Γεν. Αρχηγείον Στρατηγού Ζέρβα) εισέπραξαν δια την πλαισίωσιν, ανάπτυξιν και συντήρησιν των Ανταρτικών Ομάδων από του Ιουλίου 1942 μέχρις Απριλίου 1945, τα κάτωθι... 224.444 χρυσές Λίρες, 221.000.000 δρχ. και 95.825 χάρτινες Λίρες Αγγλίας. Έκτακτοι εισπράξεις: α. Εκτός των ανωτέρω εισέπραξαν κατά καιρούς και Λίρας χρυσάς 16.516 ως και δραχμάς 4.220.054.497, τα οποία και διέθεσαν υπό την εποπτείαν των Άγγλων συνδέσμων και κατ' εντολήν της Συμμαχικής Αποστολής: διά την ενίσχυσιν των προσφύγων και απόρων, διά την μεταφοράν πολεμικού υλικού από θαλάσσης, διά επιχορηγήσεις Νοσοκομείων κτλ. β. Διέθεσεν επίσης η συμμαχική αποστολή το ποσόν των Λιρών χρυσών 67.686 διά τους πυροπαθείς και αστέγους των περιφερειών Ηπείρου, μέσω ειδικού τμήματος του Γενικού Αρχηγείου (Δ/νσις Προνοίας και Περιθάλψεως) και επί παρουσία πάντοτε και εντολή Βρεττανού Αξ/κού."Εν συνεχεία, αναφερόμενος στην τροφοδοσία και τα έξοδα των μονάδων του γράφει: "... 3) Αι ανωτέρω μονάδες: α) ετροφοδοτήθησαν, εμισθοδοτήθησαν 1 Λίρα χρυσή μηνιαίως οι Αξιωματικοί και 1/2 λίρα χρυσή οι Άνδρες και επεχορηγήθησαν διά τα Γενικά των έξοδα αγοράς και συντηρήσεως κτηνών, πληρωμής αγωγίων, οδοιπορικών συνδέσμων, εξόδων γραφικής ύλης και διαφόρων άλλων εξόδων. β) Επίσης εις τα ανωτέρω ποσά περιλαμβάνονται και τα έξοδα που ευρέθησαν εις την ανάγκην να κάμουν διά την αγοράν συμπληρωματικού ιματισμού, αρβυλών και οπλισμού ". Ο Ζέρβας συνεχίζει με τα βοηθήματα και τις ενισχύσεις των ΕΟΕΑ στους φτωχούς κατοίκους των βουνών, που αποδεικνύει και το κοινωνικό έργο των ανταρτών του ΕΔΕΣ: "Εις το κεφάλαιο αυτό περιλαμβάνονται τα ποσά, που διετέθησαν δια την ενίσχυσιν των απόρων κατοίκων των περιοχών εις τας οποίας έδρασαν αι Εθνικαί Ομάδες... Ήσαν από τι υστέρημα του αντάρτου, που μόνος του εζήτησε να ελλατωθή το ιδικό του ψωμί για να δοθή εις τον Λαόν. Και τούτο διότι: α. Υπάρχουν ορεινές περιφέρειες εις τας οποίας οι κάτοικοι συντηρούνται μόνον με μπομποτάλευρο ή βαλανιδάλευρο, επειδή το έδαφός είναι άγονο ή δεν έχει αξιοποιηθή. Τον Ιούλιον 1943, οι Ιταλοί έκαυσαν πολλάς από τας ως άνω περιοχάς και ούτω, εκτός της φυσικής δυστυχίας, προσετέθησαν και αι καταστροφαί του κατακτητού. Δι' αυτήν την κοινωνικήν αλληλεγγύην αι Εθνικαί Ομάδες διέθεσαν αρκετά, περιγραφόμενα αναλυτικώτατα εις τα βιβλία των, ποσά. β. Εκτός των ανωτέρω διετέθησαν διάφορα ποσά διά την Οργάνωσιν Απελευθερωτικών Επιτροπών και την στρατολογίαν ενόπλων εις Βόρειον Ήπειρον, ως και βοηθήματα εις πρόσφυγας Βορειοηπειρώτας, καταφυγόντας εις την περιοχήν μας. Ομοίως διά την διατροφήν διακοσίων γυναικοπαίδων, άτινα ευρίσκοντο υπό την προστασίαν μας εις την Έδραν του Γεν. Αρχηγείου".
Πράγματι ο Ζέρβας έστειλε αναλυτική έκθεση προς το Υπουργείο των Εξωτερικών την 19η Μαΐου 1945, για την οικονομική ενίσχυση των Βορειοηπειρωτών αγωνιστών της ΜΑΒΗ, που ουσιαστικά αποτελούσαν ένοπλα αντάρτικα τμήματα των ΕΟΕΑ. Συνεχίζοντας ωστόσο, την έκθεση χρηματικής διαχείρισης των ΕΟΕΑ προς το υπουργείο Στρατιωτικών ο στρατηγός αναφέρει σχετικά με τις πολεμικές αποζημιώσεις: "α. Το Στρατηγείον Μέσης Ανατολής μας έδωσε τον Ιούνιον 1943 την εντολήν να αγορασθούν και αποθηκευθούν τρόφιμα διά τυχόν χρησιμοποίησίν των εν περιπτώσει αποβάσεως εις την περιοχήν ταύτην και υπ' αυτών των ιδίων. Εσχηματίσθησαν ούτω αποθέματα τροφίμων εις Τετράκωμον και Πηγάς. β. Αι επιδρομαί, αίτινες εγένοντο τον Οκτώβριον 1943 εις τάς ορεινάς περιοχάς από τους Γερμανούς και αι αρπαγαί του ιδίου έτους από τα τμήματα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ μας εστέρησαν από το σύνολον των αποθηκών τούτων...". Τελειώνοντας την έκθεσή του, ο Ζέρβας σημειώνει: " ... Εν τούτοις, από της πρώτης στιγμής, αφ' ής, εν τη προσπαθεία μου να οργανώσω και επεκτείνω τον ΕΔΕΣ, έλαβα χρήματα εκ μέρους των Συμμάχων, εκράτησα βιβλία διαθέσεως των χρημάτων τούτων, με την προοπτικήν, αν μεν επιζήσω του Αγώνος, να δυνηθώ και περιφρουρήσω εαυτόν από κάθε συκοφαντίαν, αν όχι, οι έχοντες κάθε ηθικόν συμφέρον να υπερασπίσουν το αδιάβλητον του ιερού μας αγώνος συνεργάται μου, πράξουν το καθήκον των. Και δι' αυτό, άμα ως έληξε το πρώτον μέρος του αγώνος, έσπευσα να συντάξω και αποστείλω, τόσον εις το Συμμαχικόν Στρατηγείον Μέσης Ανατολής από το οποίο εξηρτώμην, όσον και προς την τότε Ελληνικήν Κυβέρνησιν, από την οποίαν ουδεμίαν είχα μέχρι και της συγκλήσεως της συσκέψεως της ΚΑΖΕΡΤΑΣ εξάρτησιν, απολογισμόν των εσόδων και εξόδων του όλου αγώνος, ούτινος ηυτύχησα να είμαι ο Αρχηγός. ... είναι καθήκον μου απορρέον από την ηθικήν υποχρέωσιν, ην έχω έναντι των τιμίων Αγωνιστών μου, ίνα προστατεύσω το άγιον και ιερόν έργον αυτών από πάσης πλευράς και προ παντός από πάσης τάσεως διαβολής και συκοφαντίας. Θα ηυχόμην το αυτό να έπραττον και όλοι εκείνοι οι παράγοντες είτε εντός είτε εκτός της Ελλάδος ευρεθέντες κατά την Κατοχήν, ίνα ούτω απαλλάξουν τους καλώς υπέρ Πατρίδος αθλήσαντας από πάσης κατ' αυτών εκτοξευομένης συκοφαντίας εκ μέρους εκείνων των κακών ανθρώπων, οίτινες έχουν κάθε συμφέρον να διαβρώσουν την ανωτέραν ηθικήν, ήτις διέπνεεν όλους τους Έλληνας, όταν εσυνέχισαν: τον υπέρ του ανθρώπου, τον υπέρ της ελευθερίας και της δικαιοσύνης αγώνα των εντός ή εκτός της Ελλάδος". Έτσι λοιπόν, ξεκαθαρίζεται οριστικά τουλάχιστον από την μεριά του ΕΔΕΣ, η οικονομική διαχείριση της οργάνωσης με αποδείξεις και στοιχεία. Το ΕΑΜ δεν έχει επιδείξει μέχρι σήμερα που ξόδεψε της λίρες των συμμάχων και αν τις ξόδεψε. Μια αποκαλυπτική μαρτυρία ωστόσο, για τις λίρες στο ΕΑΜ, παρουσιάζει σε φύλλο του Ιουλίου 1947, η τότε εφημερίδα Εθνική Φλόγα. Σε άρθρο της με τίτλο "Ποιοι πήραν τις λίρες; Ο Σβώλος ή ο Σιάντος;" αναφέρεται στις φήμες που κυκλοφορούσαν από τότε για πληθώρα κρυμμένων λιρών μέσα στο ΕΑΜ. Μάλιστα, ο "κατήγορος" δεν ήταν κάποιος εδεσίτης ή αντικομουνιστής αλλά ο Γιάννης Πετσόπουλος ή Γιάννης Παληός, όπως ήταν το ψευδώνυμό του. Το βιβλίο του που κυκλοφόρησε σε μορφή "ανοιχτής επιστολής" 175 σελίδων, πραγματεύεται τους λόγους της διαγραφής του από το ΚΚΕ και είναι όπως γράφει ο ίδιος "κριτική μιας πολιτικής καιροσκοπίας και προδοσίας". Το αφιερώνει "σ' όλους τους παληούς και νέους Συντρόφους, Διανοούμενους και Προλετάριους, πρός όλους τους Συναγωνιστές της Αντίστασης, Λαϊκούς, Στρατιωτικούς, Κληρικούς, πρός όλους τους Ελασίτες, πρός όλους τους φυλακισμένους Συντρόφους και Συναγωνιστές μας". Ωστόσο, σύμφωνα με το βιβλίο αλλά και με το ρεπορτάζ της εφημερίδας, γίνεται λόγος και για κατηγορίες από το ΚΚΕ προς ηγετικά στελέχη του σχετικά με κρυμμένες λίρες που δέχτηκαν από τους Βρετανούς για να "χαντακώνουν" το κόμμα. Ο Πετσόπουλος όμως θεωρεί ότι τα πρόσωπα που κατηγορούνται είναι αθώα και ότι άλλα είναι οι πραγματικοί ένοχοι, γράφει συγκεκριμένα: "... Να πληρώθηκε άραγε ο Τσιριμώκος από τους Εγγλέζους για να πείση τον Σιάντο και τον Παρτσαλίδη να υπογράψουν τη Βάρκιζα; Μα ο Σιάντος διακήρυξε στον Τύπο μετά τη Βάρκιζα πως ο Τσιριμώκος είναι ο μεγαλύτερος φίλος μας και η ΕΛΔ το μεγαλύτερο κόμμα της αντίστασης ύστερα απο μας... Ο Τσιριμώκος δεν πήγε μετά τη Βάρκιζα να σφίξη ή να φιλήση το χέρι του Πλαστήρα, του Δαμασκηνού, του Μακ Μίλλαν, του Σκόμπυ και να ζητήση "συγγνώμην για το λυπηρό επεισόδιο του Δεκέμβρη" και ν' αξιώση την "αυστηρή τιμωρία των καθαρμάτων που έκαναν τις εκτελέσεις. Ο Σιάντος επήγε! Μα τότε λοιπόν ποιός πήρε τις λίρες από τους Εγγλέζους; Ο Σβώλος και ο Τσιριμώκος δεν είναι μέσα στο κόμμα μας ούτε κάν μέσα στο ΕΑΜ. Πως λοιπόν μπορούν να πήραν λίρες από τους Εγγλέζους για να επηρεάσουν το κόμμα μας και το ΕΑΜ;". Ο καθένας μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματά του. Αξίζει να επισημανθεί και η γνώμη του Άρη Βελουχιώτη για τον τότε γενικό γραμματέα του ΚΚΕ, τον άνθρωπο που ήλεγχε τα πάντα όχι μόνο στο κόμμα αλλά και στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ: " Ήταν ένας κατεργάρης, που μαζί με τον Μπάκακα (σσ. εννοεί τον Γ. Ιωαννίδη) είχαν ένα μπαούλο με εγγλέζικες λίρες στους Κορυσχάδες. Το άνοιγαν, τις χόρευαν με τα χέρια τους και παθιάζονταν με τον κίτρινο πυρετό τους. ...". Πάνω σ' αυτό το θέμα, ίσως βάσιμη να είναι και η μαρτυρία του Βρετανού μισέλληνα, ταγματάρχη Paul Barhgate. Ο Paul φανατικός βασιλόφρων, στις εκθέσεις του χαντάκωνε όλες τις αντιστασιακές οργανώσεις και όλους τους αρχηγούς, με υπερβολικές απόψεις κατά την γνώμη μου. Ωστόσο, αναφερόμενος για τον καπετάνιο του ΕΛΑΣ, Άρη Βελουχιώτη γράφει: "...Μεσόκοποι άνδρες και γυναίκες ξαναγκάζονται να κουβαλάνε καλαμπόκι πάνω στα βουνά, που είναι σκεπασμένα με χιόνι επί ημέρες για να ταΐσουν τις δυνάμεις του Άρη. Τίποτα δεν πληρώνεται. Όλος ο άμαχος πληθυσμός δουλεύει για να εφοδιάζει αυτούς τους αντάρτες. ...ο ΕΛΑΣ, από πολιτική σκοπιά, είναι τώρα μία καλοοργανωμένη συμμορία τρομοκρατών. Ο Άρης, ο αρχηγός του, έχει πολλές δολοφονίες στο ενεργητικό του και είναι τελείως άσπλαχνος. Και αυτός μου φαίνεται, πως έχει κρύψει πολλές Βρεταννικές λίρες για την ημέρα που δεν θα τον χωράει η Ελλάδα. Ο Άρης και αυτές οι ομάδες τα κατάφεραν να αναπτυχθούν και να ακμάσουν μόνο διά μέσου της πολιτικής μας, και μείς φορτώσαμε την Ελλάδα μ' αυτά τα βάσανα...."(βλ. Εθνική Αντίσταση 1942-1945, Χ. Φλόκας, σελ. 595-596). Για την αναφορά του Paul, προσωπικά κρατώ αποστάσεις για την εγκυρότητά της, αλλά τα όσα αναφέρει για τον Κλάρα, επιβεβαιώνονται από όλα σχεδόν τα μέλη της Συμμαχικής αποστολής.
Τελειώνοντας, νομίζω ότι είναι άδικο άνθρωποι και οργανώσεις να κατηγορούν τον ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα σαν μισθοφόρο των Βρετανών, από την στιγμή μάλιστα που δεν έχουν αποδείξει και ούτε ίσως το κάνουν, που κατέληξαν οι λίρες των συμμάχων. Ο βιογράφος του στρατηγού Ζέρβα, Διονύσης Μπερερής, στο βιβλίο του παραθέτει μία σημείωση του ημερολογίου του στρατηγού λίγα χρόνια πριν τον θάνατο του: "12 Απριλίου, Τρίτη. Σήμερα εβλασφήμισα τον εαυτόν μου. Δεν είχα ούτε 100 δραχμές να πάρω τα απαραίτητα δια το γραφείον μου. Μεθαύριο έχομε Πάσχα. Και δεν έχω να ψωνίσω ούτε κρέας, ούτε ψωμί. Και ούτε να πληρώσω το νοίκι του γραφείου, ούτε τον μισθό των υπαλλήλων, ούτε τον σοφέρ. Τι θα πάρω για τα παιδιά μου. Τι για την Καίτη μου. Τίποτε, απολύτως τίποτε. Και η πάροδος του χρόνου δεν διαβλέπω πως θα έλθη να με βοηθήση. Ποτέ στη ζωή μου δεν βρέθηκα σε τόσο δύσκολο θέσι. Ποτέ! Και να έχεις την τέως γυναίκα μου που ενώ της τα έδωκα όλα να ζητάει και τα ρέστα. Αύριο εξετάζονται οι μάρτυρες που πρότεινεν"(βλ. Ναπολέων Ζέρβας, η ζωή και η δράση του, Διονύσης Μπερερής, σελ. 168-169).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου