Ἐμμανουὴλ Ῥοΐδης - ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ
- Ἱστορία ἑνὸς τυφεκισμοῦ
- Ἱστορία μίας γάτας
- Ἱστορία ἑνὸς σκύλου
- Αἱ ἐξοχαὶ τῶν Ἀθηνῶν
- Ὁ ἉγιοΠετρίτης
- Οἱ Ἀθηναϊκοὶ δρόμοι
Ἐμμανουὴλ Ῥοΐδης - Ἱστορία ἑνὸς τουφεκισμοῦ
Ἀφίνοντες ἄθικτον τὸ πολύπλοκον ζήτημα τῆς ἀνάγκης τῆς θανατικὴς ποινῆς, τοῦτο μόνον ἀρκούμεθα περὶ τῶν τελευταίων ἀθρόων καρατομήσεων νὰ παρατηρήσωμεν, ὅτι πρὸς ἐπιτυχίαν τοῦ κυριωτάτου αὐτῆς σκοποῦ, ἤτοι τῆς ἐκφοβίσεως τῶν ὑποψηφίων φονέων, ἐθεωρήθησαν πανταχοῦ καὶ πάντοτε δύο τινὰ ὡς ἀπαραίτητα: Ἡ ἐφαρμογὴ τῆς φοβερᾶς ποινῆς, ἐφ᾿ ὅσον εἶναι ἀκόμη νωπὴ ἡ ἐκ τοῦ κακουργήματος ἐντύπωσις, καὶ ἡ ἐκτέλεσις αὐτῆς εἰς τὸν τόπον ὅπου τοῦτο διεπράχθη. Τὴν ἀγγελίαν τῆς ἀποῤῥίψεως τῆς ἀναιρέσεως καὶ τῆς αἰτήσεως χάριτος κομίζει ἐν Γαλλίᾳ εἰς τὸν κατάδικον αὐτὸς ὁ ἱερεὺς ὁ ἐπιφορτισμένος νὰ τὸν ἐξομολογήσῃ, ἀκολουθούμενος παρὰ πόδας ὑπὸ τοῦ δημίου. Μεταξὺ τοῦ φόνου τοῦ ἀρχιεπισκόπου τῶν Παρισίων καὶ τῆς καρατομήσεως τοῦ φονέως ἐμεσολάβησαν ἕνδεκα μόνον ἡμέραι, ἐντὸς τῶν ὁποίων ἀνεκρίθη, ἐδικάσθη, κατεδικάσθη καὶ ἀπεκεφαλίσθη. Ἡ τοιαύτη σπουδὴ ἦτο ἀληθῶς κάπως ἔκτακτος, ἀλλὰ καὶ ὁ συνήθης μέσος ὅρος τοῦ μεταξὺ τῆς καταδίκης καὶ τῆς ἐκτελέσεως αὐτῆς χρόνου σπανίως ὑπερβαίνει τὰς δύο ἑβδομάδας, ὡς δύναται τὶς νὰ πεισθῇ ἀναπολῶν εἰς τὴν μνήμην τοῦ τὰ κατὰ τὴν καρατόμησιν τοῦ Λαπομμερί, τοῦ Τρόμπαν, τοῦ Δεβιέζ, τοῦ Πράδον, τοῦ Πραντζίνη καὶ τῶν ἄλλων ὀνομαστῶν κακούργων. Καὶ ἐφ᾿ ὅσον μὲν ἡ ὑπόθεσις εὑρίσκεται ἐκκρεμὴς πρὸ τοῦ ἀκυρωτικοῦ, ὁ κατάδικος δύναται εὐλόγως νὰ ἐλπίζει· ἅμα δὲ οὐδὲν ἔχει πλέον νὰ ἐλπίσῃ, ἡ ἀπελπισία του δὲν παρατείνεται πέραν τῆς ἡμισείας ὥρας, ὅση δηλαδὴ ἀπαιτεῖται διὰ νὰ ἐνδυθῇ, ἐξομολογηθῇ καὶ νὰ μεταβῇ ἐκεῖ ὅπου ἐπήχθη ἡ λαιμητόμος. Οὕτω γίνεται καὶ εἰς τὴν Αὐστρίαν, τὴν Ἰταλίαν, τὴν Ἀγγλίαν καὶ τὴν Γερμανίαν μὲ μόνην τὴν διαφορὰν ὅτι εἰς τὰ δύο τελευταῖα κράτη εἶναι ἀκόμη βραχύτεραι αἱ προθεσμίαι. Ἡ ἐντὸς ὡρισμένου καὶ οὐχὶ μακροῦ χρόνου ἐκτέλεσις τῆς θανατικῆς ἀποφάσεως ἐθεωρήθη πανταχοῦ ἐπιβαλλομένη, ὄχι μόνον πρὸς ἐπιτυχίαν τοῦ σκοποῦ τῆς ποινῆς ἀλλὰ καὶ ὑπὸ τοῦ ὀφειλομένου εἰς τὸν μέλλοντα νὰ τὴν ὑπομείνῃ ἀνθρωπίνου οἴκτου. Εἰς τὶ τῷ ὄντι δύναται νὰ χρησιμεύσῃ ἡ παράτασις τῆς ἀγωνίας του οὐδὲν πλέον δικαιουμένου νὰ ἐλπίζῃ;
Τὰ ἀνωτέρω, τὰ ἁπανταχοῦ ἰσχύοντα, φαίνονται τόσον ἀναμφισβητήτως δίκαια, φιλάνθρωπα καὶ ὀρθά, ὥστε ἄλυτον αἴνιγμα ἀπομένει πῶς μόνον αἱ ἑλληνικαὶ κυβερνήσεις κατώρθωσαν νὰ προτιμήσωσι τὰ ἀκριβῶς ἐνάντια. Ἡ μετὰ πάροδον ὁλοκλήρων ἐτῶν θανάτωσις τοῦ φονέως ἄγει αὐτοὺς ἐκείνους τοὺς ἐν ἀρχῇ μετ᾿ ἀδημονίας ἐρωτῶντας «διατὶ δὲν κόπτουν τὸ θηρίον», νὰ ἐρωτῶσι «διατὶ σφάζεται ὁ ἄνθρωπος», ἀφοῦ λησμονηθῇ τὸ ἔγκλημά του. Ὁ πρὶν καὶ παρ᾿ ἡμῖν συνήθης ἐν αὐτῷ τῷ τόπῳ ὅπου διεπράχθη τὸ κακούργημα ἁγνισμὸς αὐτοῦ διὰ τοῦ αἵματός του ἐπὶ μακρὸν χρόνον μαστίσαντος τὴν ἐπαρχίαν γνωστοῦ εἰς πάντας κακούργου, ἦτο βεβαίως πολὺ σωφρονιστικώτερος τῆς σφαγῆς εἰς ἄλλον τόπον ἀγνώστου εἰς τοὺς παρισταμένους καταδίκου. Καὶ τοῦτο ὅμως ἐθεωρήθη ἐσχάτως ὡς ἐπουσιῶδες καὶ πολὺ ἀπραγμονέστερον νὰ ἱδρυθῇ ἓν κεντρικὸν σφαγεῖον. Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον δὲν ὑπῆρξε δυνατὸν νὰ κατορθωθῇ εἰς τὰς Ἀθήνας διὰ τὴν σφαγὴν τῶν ζῴων, κατωρθώθη εἰς τὸ Ναύπλιον διὰ τὴν σφαγὴν ἀνθρώπων. Τὰς πρὶν περιοδείας τῆς λαιμητόμου διεδέχθησαν αἱ περιοδικαὶ ἀθρόων καταδίκων σφαγαί. Ἀπίστευτον φαίνεται ἀλλὰ καὶ ἀκριβέστατον εἶναι ὅτι διατηροῦνται παρ᾿ ἡμῖν κεντρικαὶ ἀποθῆκαι καταδίκων ἐκ τῶν ὁποίων ἐξάγεται ἀνὰ διετίαν ἢ τριετίαν δεκαπεντὰς ἀνθρώπων διὰ νὰ σφαγῇ. Ἡ διαλογὴ τῶν θυμάτων, ἀγνοοῦμεν ἂν κατὰ κλῆρον ἢ κατ᾿ ἄλλον τρόπον γίνεται μεταξὺ τριπλασίου, τετραπλασίου ἢ καὶ δεκαπλασίου ἀριθμοῦ συγκαταδίκων εἰς τὴν αὐτὴν ποινήν. Οἱ κατάδικοι τῷ ὄντι εἰς θάνατον ἀποτελοῦσι παρ᾿ ἡμῖν ἰδιαιτέραν καὶ ἱκανῶς πολυάριθμον τάξιν καταδίκων, τελείως ἄγνωστον εἰς πᾶσαν ἄλλην χώραν, διὰ τὸν λόγον ὅτι πανταχοῦ ὁ καταδικασθεὶς εἰς θάνατον ἢ θανατώνεται ἢ ἀξιούμενος χάριτος μεταβάλλεται ἐντὸς τακτῆς προθεσμίας ἀπὸ καταδίκου εἰς θάνατον εἰς κατάδικον εἰς δεσμὰ ἢ εἰς ἄλλην οἰανδήποτε ποινήν. Μόνον ἐν Ἑλλάδι ἠμπορεῖ νὰ πολυχρονήσῃ ὑπὸ τὴν ἰδιότητα καταδίκου εἰς θάνατον, δυνάμενος μὲν ν᾿ ἀποθάνῃ καὶ ἐκ γεροντικοῦ μαρασμοῦ, ἀλλὰ καὶ δεκτικὸς καρατομήσεως ἀπὸ μιᾶς εἰς ἄλλην ἡμέραν, χωρὶς νὰ ἠξεύρη διατί. Ὅπως τὸ ξίφος ἐπὶ τῆς κεφαλῆς τοῦ Δαμοκλέους, οὕτω ἐπικρέμαται ἰσοβίως καὶ ἐπὶ τῆς ἰδικῆς του ἡ κόπις τῆς λαιμητόμου.
Πάντα ταῦτα φαίνονται τόσον ἄτοπα, ἀλλόκοτα, ἀπάνθρωπα καὶ βδελυρά, ὥστε ἐκλίνομεν ἐπὶ πολὺν χρόνον νὰ πιστεύσωμεν, ὅτι ὑπῆρχον ἴσως ἰδιαίτεροι τίνες ἱστορικοί, διοικητικοί, πολιτικοὶ ἢ ἄλλοι ἄγνωστοι εἰς ἡμᾶς λόγοι, ἐπιβάλλοντες τὰς τοιαύτας ἐκτροπὰς ἀπὸ τῆς ἁπανταχοῦ κρατούσης συνηθείας. Τοὺς λόγους τούτους ἐζητήσαμεν πλειστάκις νὰ πληροφορηθῶμεν ἐρωτῶντες δικαστάς, εἰσαγγελεῖς, τμηματάρχας, ὑπουργοὺς καὶ ὅσους ἄλλους ἠδυνάμεθα νὰ θεωρήσωμεν ὡς ἁρμοδίους νὰ φωτίσωσιν ἡμᾶς περὶ τούτου. Αἱ ἀπαντήσεις ὅμως αὐτῶν ἡμιλλῶντο κατὰ τὴν ποικιλίαν πρὸς τὰ χρώματα τῆς Ἴριδος ἢ τῆς στολῆς τοῦ Ἀρλεκίνου. Ἐκ τῶν ἀντιφάσεων αὐτῶν οὐδὲν ἄλλο ἠδυνήθημεν νὰ συμπεράνωμεν παρὰ μόνον ὅτι οὐδ᾿ αὐτοὶ ἐκαλογνώριζαν, διατὶ πρέπει ἡ Ἑλλὰς ν᾿ ἀποτελῇ μοναδικὴν ἐξαίρεσιν τῆς ἁπανταχοῦ ἐπικρατούσης τάξεως καὶ σοβαρότητος περὶ τὴν διαχείρισιν τοῦ ἀπονεμομένου εἰς τὸ Κράτος φοβεροῦ δικαιώματος τοῦ φονεύειν. Τὸ μόνον βέβαιον εἶναι ὅτι διὰ τῆς μακρᾶς συνηθείας κατήντησαν τὰ παρ᾿ ἡμῖν διαπραττόμενα ἀσυνείθιστα νὰ χάσωσι τὴν φρικαλέαν αὐτῶν πρωτοτυπίαν. Ὁ τύπος γράφει ἑκάστοτε περὶ τούτων, ἁπλῶς διὰ τὸν τύπον, ὀλίγας τινὰς γραμμὰς οὐδεμιᾶς ἀξιουμένας ἀπαντήσεως παρὰ τῶν ὑπευθύνων, καὶ τὰ πράγματα ἐξακολουθούσι νὰ διανύωσι τὴν τακτικὴν ἢ μᾶλλον τὴν ἄτακτον αὐτῶν τροχιάν. Ὡς δὲν κατώρθωσαν οἱ ἀστρονόμοι νὰ ἐξηγήσωσι διατί, ἐνῶ πάντες οἱ λοιποὶ πλανῆται στρέφονται περὶ ἑαυτοὺς ἀπὸ δυσμῶν πρὸς ἀνατολάς, μόνος ὁ πλανήτης Οὐρανὸς στρέφεται ἀπ᾿ ἀνατολῶν πρὸς δυσμάς, οὕτως ἀδύνατον φαίνεται ν᾿ ἀνευρεθῇ καὶ ὁ λόγος διὰ τὸν ὁποῖον οὐδὲν πρέπει νὰ γίνεται εἰς τὴν Ἑλλάδα, ὅπως εἰς πάντα τὰ λοιπὰ κράτη, τὰ ἔχοντα τὴν ἀξίωσιν νὰ λέγωνται πολιτισμένα. Καὶ ὄχι μόνο ἀδύνατος εἶναι ἡ ἀνεύρεσις τοῦ λόγου, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀναζήτησις αὐτοῦ φαίνεται μετέχουσα τοῦ γελοίου.
Ὁ ἐρωτῶν λ.χ. διατὶ εἶναι παρ᾿ ἡμῖν δεκαπλάσιος τοῦ ἀλλαχοῦ τῶν φόνων καὶ τῶν ἀναιρέσεων ὁ ἀριθμός· διατὶ τὴν ποινὴν τῆς φυλακίσεως ἀντικαθιστᾷ εἰς τὰ ἐγκλήματα τοῦ τύπου ἡ τῆς προφυλακίσεως· διατὶ ἐξ ὅλων τῶν κρατῶν τοῦ Αἵμου μόνη ἡ Ἑλλὰς δὲν πρέπει νὰ ἔχῃ στρατόν· διατὶ δὲν καταδιώκονται οἱ κλέπτοντες τὰς δικογραφίας ἐκ τοῦ γραφείου τῆς Βουλῆς· διατὶ μεταβάλλονται εἰς κοπρῶνας τὰ ἀρχαῖα μνημεῖα, διατὶ ἀντὶ τοῦ κ. Τσούντα διδάσκει ὁ κ. Οἰκονόμου τὴν ἀρχαιολογίαν, ἢ πῶς συμβαίνει νὰ θεωρῇ ὁ κ. Δηλιγιάννης ἐπιλήψιμον τὴν ἐξύβρισιν τοῦ Βασιλέως, κινδυνεύει νὰ κατηγορηθῇ ὡς καθ᾿ ὑπερβολὴν ἁπλοϊκός, ὡς ἀναζητητὴς ψύλλων εἰς τ᾿ ἄχυρα, ὡς κοπανιστὴς ἀέρος, ἂν ὄχι καὶ ὡς ἰδιότροπος, δύστροπος, παράξενος, ἀσυμβίβαστος καὶ ἀνάξιος νὰ συγκαταλέγεται μεταξὺ τῶν ἐξύπνων Ῥωμηῶν. Ὁ τίτλος διορθωτοῦ τοῦ ῥωμέικου κατήντησε ν᾿ ἁμιλλᾶται κατὰ τὴν γελοιότητα πρὸς τὸν τοῦ τετραγωνισμοῦ τοῦ κύκλου.
Τοῦτον φοβούμενοι περιωρίσθημεν ἀπὸ ἱκανῶν ἤδη ἐτῶν νὰ λέγωμεν εἰς τοὺς ἀναγνώστας μας παραμύθια περὶ γάτων, σκύλων, ἀλόγων, βοῶν καὶ Συριανῶν συζυγῶν. Σήμερον ὅμως προτιμῶμεν κατ᾿ ἐξαίρεσιν νὰ διηγηθῶμεν εἰς αὐτοὺς μίαν ἀληθεστάτην ἱστορίαν, ἥτις ἔχει τὸ πλεονέκτημα νὰ ὁμοιάζη παραμύθι καὶ πλὴν αὐτοῦ νὰ συνδέεται στενῶς μὲ τὸ μέγα ζήτημα τῆς θανατικὴς ποινῆς. Ὡς πάντες γνωρίζουσι, τὸ ἐκτάκτως φοβερὸν τῆς ποινῆς αὐτῆς ἔγκειται εἰς τὰς προηγουμένας τῆς ἐκτελέσεως ἀγωνιώδεις ὥρας τοῦ καταδίκου. Ἐνῶ τὸν ἐφορμῶντα κατ᾿ ἐχθρικοῦ προμαχῶνος στρατιώτην ἢ τὸν πνέοντα τὰ λοίσθια ἀσθενὴ ὑποστηρίζει μέχρι τελευταίας πνοῆς ἡ ἐλπὶς ὅτι ἐνδέχεται νὰ σωθῶσιν, εἰς μόνον τὸν κατάδικον ἐπιβάλλεται ν᾿ ἀντικρύσῃ τὴν ἀπόλυτον βεβαιότητα τῆς ἐπικειμένης αὐτοῦ ἐκμηδενίσεως. Ἂν ἦτο δυνατὸν ν᾿ ἀπαλλαχθῇ τοῦ φοβεροῦ τούτου ἀντικρυσμοῦ, θὰ ἐστεροῦντο τοῦ κυριωτάτου αὐτῶν ἐπιχειρήματος οἱ ἐξεγειρόμενοι κατὰ τῆς θανατικὴς ποινῆς, ὡς ἐλπίζομεν νὰ πεισθῶσιν οἱ ἀναγνῶσται τῆς κατωτέρω ἀψευδοῦς διηγήσεως.
Ἡ οὐσία τῆς ἱστορίας ταύτης παρέμενεν ὡς συγκεχυμένον καὶ ἀδέσποτον παιδικὸν ἄκουσμα εἰς γωνίαν τινὰ τῆς μνήμης μας, ὅτε ἔτυχε νὰ τὴν ἀκούσωμεν ἐπιβεβαιουμένην καὶ συμπληρουμένην ἐν αὐτῷ τῷ τόπῳ ὅπου συνέβη παρ᾿ αὐτοῦ τοῦ ἀνεψιοῦ τοῦ ἥρωος αὐτῆς. Περιηγούμενοι κατὰ τὸν χειμῶνα τοῦ 187... τὴν Σικελίαν καὶ διατρίβοντες ἀπὸ τίνων ἡμερῶν εἰς τὴν Μεσσίναν, ἔτυχεν ἑσπέραν τινὰ νὰ ζητήσωμεν ἄσυλον κατ᾿ αἰφνιδίας καταιγίδος εἰς τὸ πλησιόχωρον ἑλληνικὸν προξενεῖον. Πλὴν τοῦ κ. προξένου, παλαιοῦ ἡμῶν φίλου, εὕρομεν εἰς τὴν αἴθουσαν ἓν ἀνδρόγυνον, τὸ ὁποῖον μᾶς ἐπαρουσίασε μειδιῶν μετὰ τίνος εἰρωνείας, ὡς τὸν πανοσιώτατον καπουκίνον Δομένικον Λαμαδόρον, ἤτοι Κυριακούλην Χρυσοσπάθην καὶ τὴν... κυρίαν του. Τοῦτο δὲν ἦτο ἀστειότης.
Μετὰ τὴν κατάκτησιν τῷ ὄντι τῆς Ῥώμης ὑπὸ τῶν Ἰταλῶν καὶ τὴν ἐπικράτησιν τῶν προοδευτικῶν ἰδεῶν, πολλοὶ Σικελοὶ καλόγεροι ἐθεώρησαν πρέπον ν᾿ ἀποτινάξωσι τὴν κουκούλαν καὶ νὰ νυμφευθῶσιν. Ἓν μόνον βλέμμα ἐπὶ τοῦ ξερασωθέντος ἤρκεσε νὰ μὲ πείσῃ ὅτι ἔκαμε κάλλιστα νὰ λάβῃ γυναῖκα. Ἐπὶ ὤμων Ἄτλαντος καὶ λαιμοῦ ταύρου ἔφερε κεφαλήν, τῆς ὁποίας ἀδύνατον ἦτο νὰ μὴ θαυμάσῃ τὶς τὴν ἀνθηρὰν ὄψιν, τὴν πυκνὴν τρίχα, τὰς ἱκανὰς νὰ χρησιμεύσωσιν ὡς ῥόπαλον εἰς τὸν Σαμψῶνα σιαγόνας, τὰ κατακόκκινα χονδρὰ χείλη καὶ τὸ μακάριον μειδίαμα, τὸ ἀποκαλύπτον ὀδόντας ἱπποποτάμου. Τὸ μάσημα καὶ τὰ φιλήματα τοῦ πανοσιωτάτου πρέπει νὰ ἠκούοντο εἰς ἀπόστασιν πεντήκοντα τουλάχιστον βημάτων. Ὁ κ. πρόξενος καὶ ἐγὼ ὠμοιάζαμεν πίθηκον παραβαλλόμενοι πρὸς αὐτόν. Οὐδ᾿ ἦτο δυνατὸν ν᾿ ἀνεύρῃ γυναῖκα ἀξιωτέραν τῆς ἰδικῆς του νὰ ἐντρυφήσῃ εἰς τὰ τοιαῦτα αὐτοῦ προσόντα. Οἱ μαῦροι ὀφθαλμοί της ἐφλογοβόλουν καὶ ἡ κοκκινόξανθος κόμη της ἔλαμπεν ὡς χαλκίνη περικεφαλαία. Δὲν ἦτο ὅσον ἐκεῖνος χονδρή, ἀλλ᾿ ὑψηλή, εὔσωμος καὶ εὔμορφη ἀπ᾿ ἐπάνω ἕως κάτω. Λέγω δὲ ἀπ᾿ ἐπάνω ἕως κάτω οὐχὶ κατὰ τύχην, ἀλλὰ διότι εἶχεν ἀνυψώσει ὀλίγον τὸ φόρεμά της διὰ νὰ ξηράνῃ εἰς τὴν ἑστίαν τὰ ὑποδήματά της, τὰ κάθυγρα ἐκ τῆς αἰφνιδίας πλημμύρας. Οὐδέποτε ἔτυχε νὰ ζηλεύσω τόσον πολὺ εἰς ἄλλον ἄνθρωπον τὸ πλάτος τῶν ὤμων του, τοὺς ὀδόντας του, τὸ πολὺ αἷμα του, τὴν εὐρωστίαν του καὶ τὴν γυναῖκα του. Μετ᾿ ὀλίγον μ᾿ ἔκαμε νὰ ζηλεύσω καὶ ἄλλο αὐτοῦ προτέρημα, τὴν εὐθυμίαν καὶ τὴν κωμικὴν δύναμιν, τὴν ὁποίαν κατώρθωνε νὰ μεταδίδῃ καὶ εἰς τὰ πενθιμώτατα θέματα ὁμιλίας. Κατὰ τὰς ἡμέρας ἐκείνας περὶ οὐδενὸς ἅλλου ἐγίνετο λόγος παρὰ περὶ τῆς προσφάτου καρατομήσεως τοῦ λῃστάρχου Ταρτάλια, ὅστις, ἀφοῦ ἐδόξασε τὴν Σικελικὴν κλεφτουργιάν, τρέψας πολλάκις εἰς φυγὴν τοὺς καραβινιέρους, εἶχε δειλιάσει πρὸ τοῦ δημίου.
- Ἂν ἤμην ἐγὼ πνευματικός του, εἶπεν ὁ προκαλόγηρος, θὰ κατώρθωνα νὰ τὸν κάμω ν᾿ ἀποθάνῃ παληκαρίσια, μὲ τὴν ἐφεύρεσιν τοῦ μακαρίτου θείου μου Πάτερ Βαρνάβα. Εἶναι ἡ μόνη ἱκανὴ νὰ κάμῃ καὶ τὸν δειλότερον κατάδικον ν᾿ ἀντικρύσῃ χωρὶς φόβον τὴν φοῦρκαν ἢ τὴν καρμανιόλαν.
- Καὶ εἰς τὶ συνίσταται αὐτὴ ἡ ἐφεύρεσις; ἠρώτησα μετὰ περιεργείας.
- Εἰς τὸ νὰ μὴ πιστεύσῃ ὁ κατάδικος ὅτι πρόκειται νὰ τὸν κόψουν ἢ νὰ τὸν κρεμάσουν.
- Τοῦτο, παρετήρησα, φαίνεται κάπως δύσκολον, ὅταν ἔχῃ ἔμπροσθέν του τὴν μηχανὴν καὶ ἀφοῦ τοῦ ὑπεσχέθη τὸν παράδεισον ὁ παπάς.
- Καὶ τὶς ἡ ἀνάγκη, ἀπήντησε, νὰ τοῦ ὑποσχεθῇ ὁ παπὰς τὸν παράδεισον καὶ ὄχι ἄλλο τι καλλίτερον;
- Ἀλλὰ τί καλύτερον ἀπὸ τὸν παράδεισον ἠμπορεὶ νὰ ὑποσχεθῇ εἰς ἄνθρωπον ἀγόμενον εἰς τὴν λαιμητόμον;
- Ἠμπορεῖ νὰ τοῦ ὑποσχεθῇ ὅτι ἔχει ἀκόμη νὰ ζήσῃ πολλὰ χρόνια καὶ νὰ φάγῃ πολλὰ μακαρόνια πρὶν μεταβῇ εἰς τὰς αἰωνίους μονάς.
- Δὲν σᾶς ἐννοῶ.
- Πῶς δὲν μὲ ἐννοεῖτε; Δὲν προτιμᾶτε καὶ σεῖς τὰ μακαρόνια τῆς γῆς ἀπὸ τὰ ὡσαννὰ καὶ τὰ ἀλληλούϊα τοῦ οὐρανοῦ, ἢ μήπως δὲν προτιμᾶτε ἀπὸ τοὺς ἄλλους ἀγγέλους τὰς ζωντανὰς γυναίκας, ὅταν μάλιστα ὁμοιάζουν μὲ τὴν ἰδικήν μου καὶ στεγνώνουν τὰς κνήμας των εἰς τὴν φωτιάν; Ἂν μοῦ εἴπητε ὄχι, δὲν θὰ σᾶς πιστεύσω, διότι τὴν τρώγετε μὲ τὰ μάτια ἀπ᾿ ἐπάνω ἕως κάτω, καὶ κάμνετε πολὺ καλά, ἐπρόσθεσε μειδιῶν, διότι ἀξίζει τὸν κόπον, κ᾿ ἐγὼ δὲν ζηλεύω.
Διὰ νὰ μὴ φανῇ παράδοξον τὸ τοιοῦτον εἶδος ὁμιλίας, δὲν εἶναι περιττὸν νὰ προσθέσω ὅτι ὑπερέβαινε τότε πᾶν ὅριον τῶν ξερασωμένων καλογήρων ἡ ἀδιαντροπία καὶ ἡ ἐπίδειξις ἀσεβείας, ὡς νὰ ἤθελον ν᾿ ἀποζημιωθῶσι διὰ τὴν πρῴην ἐπιβαλλομένην εἰς αὐτοὺς ὑπὸ τοῦ ἐπαγγέλματός των συστολὴν καὶ ὑποκρισίαν. Ταῦτα ὅμως δὲν ἐξήγουν καὶ πῶς ἠδύνατο ὁ πνευματικὸς νὰ ὑποσχεθῇ εἰς κατάδικον πολλὰ ἔτη καὶ φαγοπότια ἀντικρὺ τῆς λαιμητόμου. Τὴν εὔλογον ταύτην ἀπορίαν μου ηὐδόκησεν ἐπὶ τέλους νὰ λύσῃ ὁ Χρυσοσπάθης διηγούμενος τὰ ἑξῆς:
- Γνωρίζετε βέβαια ὅτι πρὶν γείνει μία ἡ Ἰταλία, ἡ νῆσος μας ἦτο παράρτημα τοῦ βασιλείου τῆς Νεαπόλεως καὶ ὅτι ἐμίσουν οἱ Σικελοὶ τοὺς Νεαπολίτας ὅσον οἱ Πολωνοὶ τοὺς Μοσχοβίτας. Καὶ ὄχι μόνον τοὺς ἀπεστρέφοντο ὡς ἀλλοφύλους καὶ τυράννους, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐπεριφρόνουν ὡς ἀνάνδρους. Κατὰ τὴν ἐποχὴν λοιπὸν ὅπου τὸ μῖσος κατὰ τῆς Νεαπόλεως εὑρίσκετο εἰς τὴν ἀκμήν του, ὀλίγους μήνας μετὰ τὴν καταστολὴν τῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 1848 καὶ τὸν βομβαρδισμὸν τῆς Μεσσίνας, Ναπολιτάνος στρατιώτης τῆς φρουρᾶς τοῦ Παλέρμου ὀνομαζόμενος Σάνδρος ἔτυχε νὰ μαχαιρώσῃ δι᾿ ἐρωτικοὺς λόγους τὸν λοχίαν του καὶ νὰ καταδικασθῇ εἰς θάνατον ὑπὸ τοῦ στρατοδικείου. Ἡ ἐκτέλεσις ὅμως τῆς ἀποφάσεως ἐπρόσκοπτε κατὰ τῆς ἑξῆς σπουδαίας δυσχερείας, τὴν ὁποίαν εἶχαν λησμονήσει νὰ λάβουν ὑπ᾿ ὄψιν των οἱ στρατοδῖκαι· ὅτι τὴν κακὴν ἰδέαν τῶν Σικελῶν περὶ τῆς ἀνδρείας τῶν στρατιωτῶν τοῦ βασιλέως Φερδινάνδου θὰ ἐπεκύρωνε καὶ θὰ ἐκορύφωνεν ἡ κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς ἐκτελέσεως δειλία τοῦ καταδίκου. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ὁ Ναπολιτάνος δύναται νὰ φανῇ ἀνδρεῖος μόνον ὅταν εἶναι θυμωμένος ἢ μεθυσμένος, ὄχι ὅμως καὶ ν᾿ ἀντικρύσῃ τὸν θάνατον μὲ ψυχραιμίαν. Τὴν ἀνησυχίαν ταύτην ηὔξανεν ἡ συμπεριφορὰ τοῦ καταδικασθέντος, ὅστις δὲν ἔπαυε νὰ κλαίῃ καὶ νὰ ὀδύρεται εἰς τὴν φυλακήν του. Βέβαιον λοιπὸν ἐφαίνετο ὅτι θὰ κατῄσχυνε τὸν στρατὸν τῆς κατοχῆς ἀποθνῄσκων ἀνάνδρως.
Τοῦτο ὅμως ἦτο τόσον ἀσύμφορον τὴν ἐπιοῦσαν καταστολῆς ἐπαναστάσεως καὶ τὴν παραμονὴν ἴσως ἐκρήξεως ἄλλης, ὥστε οἱ προϊστάμενοι αὐτοῦ ἐθεώρησαν πρέπον νὰ γράψωσιν εἰς Νεάπολιν ζητοῦντες τὴν μετατροπὴν εἰς δεσμὰ τῆς θανατικὴς ποινῆς. Ὁ βασιλεὺς ἦτο εὔσπλαχνος καὶ ἠρέσκετο ν᾿ ἀπονέμῃ χάριν, ἐπ᾿ αὐτοῦ μάλιστα τοῦ ἰκριώματος τῆς ἀγχόνης, εἰς πολιτικοὺς καὶ ἄλλους καταδίκους, οὐδέποτε ὅμως ἐχαρίτωσεν ἐγκληματήσαντα στρατιώτην, θεωρῶν τοῦτο ὡς ἐπιζήμιον εἰς τὴν πειθαρχίαν. Ἀντὶ λοιπὸν τῆς ζητηθείσης χάριτος ἔφθασε μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἐκ Νεαπόλεως ἡ διαταγὴ νὰ ἐκτελεσθῇ ἡ ἀπόφασις ἀνυπερθέτως.
Κατὰ τὸ διάστημα τοῦτο εἶχε κορυφωθῆ ἡ ἀνυπομονησία τῶν κατοίκων τοῦ Παλέρμου νὰ ἴδωσι Ναπολιτάνον στρατιώτην λιποψυχοῦντα πρὸ τοῦ θανάτου, τὸν ὁποῖον εἶχον ὑπομείνει πρό τινων ἑβδομάδων τόσον ἡρωϊκῶς οἱ Σικελοὶ πατριῶται οἱ καταδικασθέντες ὑπὸ τῶν ἐκτάκτων δικαστηρίων. Ἡ πεποίθησις τῶν Πανορμιτῶν ἐπὶ τὴν ἀνανδρίαν τοῦ καταδίκου ἦτο τοιούτη, ὥστε δὲν ἐδίσταζαν νὰ στοιχηματίζωσι δέκα τάληρα ἀντὶ ἑνὸς ὅτι θὰ ἐλιποθύμει ἐπὶ τοῦ τόπου τῆς ἐκτελέσεως. Ταῦτα ἦτο ἑπόμενον ν᾿ αὐξήσωσιν ἔτι μᾶλλον τὴν ἀμηχανίαν τῶν ἀρχῶν. Ὁ διοικητὴς συνεκάλει ἀλλεπάλληλα συμβούλια πρὸς εὕρεσιν ἑνὸς οἰουδήποτε τρόπου προφυλάξεως τοῦ στρατοῦ ἀπὸ τῆς ἐπικειμένης δυσφημίας, κατὰ τὰ ὁποῖα πολλαὶ καὶ ποικίλαι ἐπροτείνοντο γνῶμαι. Οἱ μὲν ἤθελον νὰ μεθυσθῇ ὁ κατάδικος δι᾿ οἴνου τῆς Μαρσάλας ἀνακατωμένου μὲ ῥακήν, πρὶν ὁδηγηθῇ εἰς τὸν τόπον τῆς ἐκτελέσεως, οἱ δὲ νὰ τουφεκισθῇ τὴν νύκτα εἰς τὰ ὑπόγεια τοῦ φρουρίου, ἐνῶ ἄλλοι ἐπρότειναν ν᾿ ἀναμιχθῇ κοπανισμένον ὑαλίον εἰς τὸ φαγητόν του ἢ νὰ ἐγχυθῇ ὑδράργυρος εἰς τὸ αὐτίον τοῦ ἐνῶ ἐκοιμᾶτο.1 Ἀλλ᾿ ὁ μὲν λαθραῖος τουφεκισμὸς θ᾿ ἀπεδείκνυε τὴν κυβέρνησιν συμμεριζομένην τὴν περὶ τῆς ἀνανδρίας τῶν στρατιωτῶν της ἐπικρατούσαν γνώμην, ἡ δὲ ἀνάμιξις κοπανισμένου ὑαλίου εἰς τὸ φαγητὸν καὶ ἡ καθ᾿ ὕπνους ἔγχυσις ὑδραργύρου ἦσαν κάπως δυσεφάρμοστοι, διὰ τὸν λόγον ὅτι ἀπὸ τριῶν ἤδη ἡμερῶν ὁ κατάδικος οὔτε ἔτρωγεν οὔτε ἐκοιμᾶτο.
Οἱ συσκεπτόμενοι ἔξυαν τὴν κεφαλήν των ματαίως ἀναζητοῦντες ἄλλο τι καλύτερον, ὅτε ἐπαρουσιάσθη πρὸ αὐτῶν ὁ θεῖός μου Πάτερ Βαρνάβας, ἀναλαμβάνων ἀντὶ ἑκατὸν ταλήρων, πληρωτέων μετὰ τὴν ἐπιτυχίαν, νὰ διαθέσῃ τὸν κατάδικον ν᾿ ἀποθάνῃ ἀφόβως καὶ γενναίως. Ἐρωτηθεὶς διὰ τίνος τρόπου ἤλπιζε νὰ κατορθώσῃ τοῦτο, ἠρκέσθη ν᾿ ἀπαντήση ὅτι ἡ ἀπόλυτος μυστικότης ἦτο ἀπαραίτητος ὅρος ἐπιτυχίας καὶ ὅτι ἦτο ἐξ ἴσου βέβαιος ὅτι θὰ ἐπιτύχει ὅσον καὶ ὅτι θὰ δύσῃ ὁ ἥλιος εἰς τὴν θάλασσαν μετὰ μίαν ὥραν. Ὁ Πάτερ Βαρνάβας ἐφημίζετο ὡς ἔξυπνος ἄνθρωπος. Ἡ φήμη του αὕτη, ἡ πεποίθησις μετὰ τῆς ὁποίας ὡμίλει καὶ πρὸ πάντων ἡ ἀνικανότης πρὸς εὕρεσιν ἄλλης διεξόδου, ἔπεισαν τὸ συμβούλιον νὰ δεχθῇ τὴν πρότασιν τοῦ πανοσιωτάτου, ὑποσχόμενον τὴν ζητηθεῖσαν ἀμοιβήν. Ὥρα τῆς ἐκτελέσεως ὡρίσθη ἡ δεκάτη τῆς ἐπιούσης καὶ τόπος αὐτῆς ἡ εὐρύχωρος παρὰ τὴν προκυμαίαν πλατεῖα.
Ῥῖγος καὶ σπασμοὶ κατέλαβον τὸν κατάδικον, ὅταν εἶδεν εἰσαγόμενον τὸν συνήθη πρόδρομον τῶν τουφεκιστῶν ῥασοφόρον. Οὗτος, εὐθὺς ἅμα ἔμειναν μόνοι, ἔσπευσε νὰ προλάβῃ τὴν ἐπικειμένην λιποθυμίαν τοῦ δυστυχοῦς, λέγων εἰς αὐτὸν «μὴ φοβεῖσαι, ἔρχομαι νὰ σὲ ἀναγγείλω ὅτι ὁ βασιλεὺς ηὐδόκησε νὰ σοῦ ἀπονείμῃ χάριν».
- Χάριν! ἀνέκραξεν ὁ κατάδικος καταφιλῶν τὰς χεῖρας τοῦ καπουκίνου. Λοιπὸν δὲν θὰ μὲ τουφεκίσουν; Εἶσαι βέβαιος περὶ τούτου;
- Βεβαιότατος. Εἶδα μὲ τὰ μάτια μου τὸ διάταγμα μὲ τὴν ὑπογραφὴν τοῦ βασιλέως. Ἡ χάρις ὅμως θὰ σὲ δοθῇ εἰς τὸν τόπον τῆς ἐκτελέσεως. Ἐνθυμεῖσαι τοὺς τρεῖς ἐπαναστάτας, εἰς τοὺς ὁποίους ἐδόθη πέρυσι χάρις ἐπάνω εἰς τὴν ἀγχόνην, ἐνῶ ὁ βρόχος ἦτο περασμένος εἰς τὸν λαιμὸν των;
- Τοὺς ἐνθυμοῦμαι.
- Οὕτω καὶ σέ, θὰ σὲ ὁδηγήσουν εἰς τὴν πλατεῖαν τῆς προκυμαίας, θὰ σὲ τοποθετήσουν ἀντικρὺ εἰς ἀπόσπασμα δέκα στρατιωτῶν, θὰ διαταχθεὶ πῦρ, καὶ τότε μόνον θὰ λάβῃς τὴν χάριν. Δὲν εἶχα τὸ δικαίωμα νὰ σοῦ τὸ φανερώσω· ἀλλὰ σοῦ τὸ λέγω, διότι ὁ βασιλεὺς δὲν θέλει τὸν θάνατόν σου καὶ ἦτο κίνδυνος ν᾿ ἀποθάνῃς εἰς τὸν δρόμον ἀπὸ τὴν τρομάραν. Θάῤῥος λοιπόν. Ἔχεις ἀκόμα νὰ φᾷς πολλὰ μακαρόνια, πρὶν μεταβῇς εἰς τὸν ἄλλον κόσμον.
Ἡ προσλαλιὰ αὕτη ἤρκεσε νὰ διαλύσῃ πάντα δισταγμὸν καὶ πάντα φόβον τοῦ καταδίκου. Ὠμοίαζεν ἄνθρωπον ἀπὸ τὸ στῆθος τοῦ ὁποίου θὰ ἐσήκωναν βαρὺ βράχον. Ἐδάκρυεν, ἐγέλα, ἐζητωκραύγαζε ὑπὲρ τοῦ βασιλέως, ὑπέσχετο λαμπάδας εἰς ὅλους τοὺς ἁγίους καὶ ἐπὶ τέλους ἐζήτησε νὰ παρασύρῃ τὸν πνευματικόν του νὰ χορεύσουν μαζὶ μίαν ταραντέλλαν.
- Τὶ κάμνεις, ἀθεόφοβε! εἶπεν οὗτος. Λησμονεῖς ὅτι ἐχάθημεν καὶ οἱ δύο, ἂν γνωσθῇ ὅτι σοῦ ἐφανέρωσα τὸ μυστικόν; Γονάτισε καὶ ἐξομολογήσου.
Ὁ κατάδικος ἐγονάτισεν, εἶπεν ὅσα εἶχε νὰ εἴπῃ, ἔλαβεν ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καὶ ἀπεχαιρέτισε τὸν πανοσιώτατον ἀποκαλῶν αὐτὸν Σωτῆρα του καὶ ὑποσχόμενος νὰ θαμβώσῃ τὴν ἐπιοῦσαν τοὺς θεατὰς διὰ τῆς ἀφοβίας του πρὸ τῶν τουφεκιστῶν.
Εὐθὺς μετὰ τὴν ἔξοδον τοῦ καπουκίνου εἰσῆλθεν ὁ δεσμοφύλαξ, τὸν ὁποῖον μεγάλως ἐξέπληξεν ἡ εὔθυμος διάθεσις τοῦ πρῴην νυχθημερὸν ὀδυρομένου.
- Δὲν ἠξεύρεις, εἶπεν εἰς αὐτόν, ὅτι αὔριον εἰς τὰς δέκα θὰ σὲ τουφεκίσουν;
- Τὸ ἠξεύρω πολὺ καλά· γεννηθήτω τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἠξεύρω ὅμως ὅτι ἔχω τὸ δικαίωμα νὰ ζητήσω νὰ φάγω ὅ,τι θέλω εἰς τὸ τελευταῖόν μου γεῦμα. Παράγγειλε νὰ μοῦ φέρουν μίαν μακαρονάδα, ἕνα ψητὸν καπόνι καὶ κρασὶ τῶν Συρακουσῶν.
Μετὰ τριήμερον νηστείαν καὶ ἀγρυπνίαν ἔφαγεν ὡς λάμια καὶ ἁπλωθεὶς ἕπειτα εἰς τὴν κλίνην του ἐῤῥουχάλισε μακαρίως, μέχρις οὗ ἦλθεν τὴν ἐπιοῦσαν νὰ τὸν ἐξυπνήσῃ ὁ ἐπὶ τῆς ἐκτελέσεως ἀποσπασματάρχης. Ἀφοῦ δὶς ἐχασμήθη, ἐζήτησεν ὁ κατάδικος ὡς τελευταίας χάριτας ἕνα καφὲ διὰ ν᾿ ἀποτινάξῃ τὸν ὕπνον ἀπὸ τὰ βλέφαρά του, μίαν ψήκτραν γιὰ νὰ καθαρίσῃ τὴν στολήν του, ἓν γαρούφαλον καὶ τὴν ἄδειαν νὰ βαδίσῃ μὲ λυτὰς χεῖρας εἰς τὸν τόπον τῆς ἐκτελέσεως. Ἀφοῦ ἐβούτηξε δύο παξιμάδια εἰς τὸν καφέ του, ἐπλύθη, ἐκτενίσθη, ἀνώρθωσεν ὡς ἄγκιστρα τοὺς μύστακάς του, ἐπέρασε τὸ γαρούφαλον εἰς τὴν κομβιοδόχην τοῦ κολοβίου του καὶ στρεφόμενος ἔπειτα πρὸς τὸν ἀποσπασματάρχην εἶπεν εἰς αὐτὸν μετὰ θαυμαστῆς ἀταραξίας: «Εἶμαι ἕτοιμος, κύριε λοχία». Πάντες οἱ παριστάμενοι ἠπόρουν διὰ τὴν αἰφνιδίαν μεταμόρφωσιν τοῦ δειλοῦ κάπωνος εἰς ἀνδρικὸν πετεινὸν καὶ οἱ πάντες συνέχαιρον διὰ τὴν ἔξοχον κατηχητικὴν ἱκανότητα τὸν θεῖόν μου Βαρνάβαν, ὅστις ἐδέχετο μετὰ τῆς προσηκούσης εἰς τὸ σχῆμα του μετριοφροσύνης τὰ συγχαρητήρια.
Ἂν καὶ ἦτο χειμὼν κατὰ τὸ ἡμερολόγιον, ὁ καιρὸς ἦτο ἐαρινός, ὁ οὐρανὸς ἀνέφελος, ἡ αὔρα χλιαρὰ καὶ ἐμοσχοβόλουν αἱ πορτοκαλέαι. Κανεὶς ἄλλος τόπος δὲν ἔχει ζεστὰς ἡμέρας τὸν χειμῶνα πλὴν τῆς Σικελίας.
- Καὶ τῆς Ἑλλάδος, διέκοψα ἐγώ.
- Ἔχετε δίκαιον, ἀπήντησεν ὁ προκαλόγηρος. Ἐλησμόνουν ὅτι ἡ μικρή σας Ἑλλὰς ἦτο πρὶν ἐπαρχία τῆς Μεγάλης καὶ εἶχε πρωτεύουσαν τὰς Συρακούσας καὶ βασιλέα τὸν Χαρώνδαν.
- Ταῦτα, ἀπήντησα γελῶν, εἶναι δεκτικὰ συζητήσεως. Ἀλλὰ τελειώσατε, παρακαλῶ, τὴν ἱστορίαν σας.
- Ἔλεγα λοιπὸν ὅτι ὁ καιρὸς ἦτο ὡραῖος. Τὰ ἐργαστήρια εἶχον κλεισθῇ καὶ ὅλοι οἱ Πανορμῖται, ἄνδρες καὶ γυναικόπαιδα, εἶχον σωρευθῇ εἰς τὸν δρόμον, τὰ παράθυρα, τοὺς ἐξώστας καὶ τὰς στέγας τῶν χαμηλῶν οἰκιῶν, περιμένοντες τὴν διάβασιν τοῦ καταδίκου. Οἱ κυβερνητικοὶ διέδιδαν ὅτι οὗτος εἶχεν ἀνδρειωθεῖ καὶ θ᾿ ἀπέθνῃσκεν ὡς γενναῖος στρατιώτης, οἱ δὲ Σικελοὶ ἐπέμειναν νὰ στοιχηματίζωσι δέκα πρὸς ἓν ὅτι θ᾿ ἀπέθνῃσκεν ὡς Ναπολιτάνος. Δὲν ἐβράδυναν ὅμως νὰ πεισθῶσιν ὅτι δὲν ἤξιζε τίποτε τὸ στοίχημά των. Ἀντὶ νὰ σύρεται ὡς μόσχος εἰς τὴν σφαγήν, ὁ κατάδικος ἐβάδιζεν ἐν μέσῳ τῶν μελλόντων νὰ τὸν τουφεκίσωσι στρατιωτῶν γαλήνιος καὶ μεγαλοπρεπὴς ὡς θεὸς τοῦ Ὀλύμπου. Ὁσάκις συνήντα γνωρίμους του καθ᾿ ὁδὸν ἔτεινε εἰς αὐτοὺς τὴν χεῖρα καὶ εἰς τὰ συλλυπητήρια καὶ τὰς ἐνθαῤῥύνσεις αὐτῶν ἀπήντα διὰ καταλλήλου ῥητοῦ τῆς πρὸς χρῆσιν τοῦ στρατοῦ χρηστομαθείας τοῦ Σοαβίου: «Ὁ δίκαιος δὲν φοβεῖται τὸν θάνατον»· «Ὁ ἄνθρωπος εἶναι παροδίτης τῆς γῆς»· «Ὁ θάνατος εἶναι μετάβασις εἰς τὴν ἀθανασίαν», ἢ ἄλλου τοιούτου καὶ εὐθὺς ἔπειτα ἐτάχυνε τὸ βῆμα, ὡς θέλων ν᾿ ἀνακτήσῃ τὸν ἀπολεσθέντα χρόνον.
Οἱ Ναπολιτάνοι ἐθριάμβευον καὶ ἐπευφήμουν καὶ οἱ Σικελοὶ ἔκλιναν δυσθύμως πρὸς τὰ κάτω τὴν κεφαλήν.
Πρὸ τῆς θύρας οἰνοπωλείου δύο συστρατιῶται του, ὀρθοὶ ἐπὶ σκαμνίων, τὸν ἐπροσκάλεσαν νὰ πίῃ ἓν τελευταῖον ποτήριον οἴνου μετ᾿ αὐτῶν. Δεχθεὶς προθύμως τὴν πρόσκλησιν ὕψωσε τὸ ποτήριον ἀνακράζων: «Εἰς τὴν ὑγείαν τῆς Αὐτοῦ Μεγαλειότητος τοῦ ἐνδόξου καὶ ἀγαθοῦ ἡμῶν βασιλέως Φερδινάνδου. Ὁ Θεὸς νὰ τὸν εὐλογῇ καὶ νὰ τὸν πολυχρονίζῃ». Τὴν φορὰν ταύτην ἐπευφήμησαν τὸν κατάδικον πλὴν τῶν Ναπολιτάνων καὶ πολλοὶ ἐκ τῶν Σικελῶν, εἰς δὲ τοὺς λοιποὺς μία μόνη ἀπέμενεν ἐλπίς, ὅτι τὸ ἀσύνηθες τοῦτο θάῤῥος ἦτο προϊὸν μιᾶς ὁπωσδήποτε τεχνητῆς διεγέρσεως καὶ θὰ ἐξέλειπεν ἐπὶ τοῦ τόπου τῆς ἐκτελέσεως. Ἡ ἐλπὶς αὕτη θὰ ἐπραγματοποιεῖτο ἴσως ἂν δὲν εἶχε προνοήσει ὁ θεῖός μου Βαρνάβας νὰ παρευρεθῇ ἐκεῖ διὰ νὰ τὸν ἐνθαῤῥύνῃ διὰ νεύματος καὶ τῆς ἐπιδείξεως τῆς ἄκρας χαρτίου, τὸ ὁποῖον δὲν ἠδύνατο νὰ εἶναι ἄλλο παρὰ ἡ ὑποσχεθεῖσα χάρις.
Ὁ κατάδικος οὐδὲν ἀπολέσας τῆς ἀταραξίας του, ὑπῆγε νὰ τοποθετηθῇ αὐθορμήτως ἀντικρὺ τῶν τουφεκιστῶν εἰς τὴν κανονισμένην ἀπόστασιν δέκα βημάτων, ἀπωθήσας τὸν προσελθόντα νὰ περιδέσῃ κατὰ τὸ σύνηθες τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ διὰ μαντυλίου δεκανέα. Οἱ στρατιῶται ηὔθυναν ἤδη κατὰ τοῦ στήθους του τὰ ὅπλα ἀναμένοντες τὸ τελευταῖον πρόσταγμα, ὅτε ἀντήχησαν ἐκ διαφόρων συγχρόνως ὁμίλων φωναί: «Δὲν μᾶς ἀποχαιρετᾷς, Σάνδρε;» Τὸ ἀποχαιρέτημα τοῦτο εἶναι εἰς τὸν τόπον μας δικαίωμα τοῦ καταδίκου καὶ σχεδὸν καθῆκον ἐπιβαλλόμενον εἰς αὐτὸν ὑπὸ τῆς παραδόσεως. Ἄλλος τὸ προετοιμάζει καὶ ἄλλος τὸ αὐτοσχεδιάζει, ἄλλος λέγει πολλὰ καὶ ἄλλος ὀλίγα, ἕκαστος κατὰ τὸν βαθμὸν τῆς ῥητορικῆς του ἱκανότητος, ὅλοι ὅμως προσπαθοῦν νὰ εἴπουν κάτι διὰ νὰ μὴ ὑποτεθῇ ὅτι ἐβούβανεν αὐτοὺς ὁ φόβος. Ὁ Σάνδρος δὲν ἦτο ῥήτωρ, ἦτο ὅμως ἀρκετὰ καλὸς τενόρος. Μὴ εὑρίσκων τί νὰ εἴπῃ ἀξιομνημόνευτον ἀνέμελψεν ἀντὶ προσλαλιὰς τὸ ᾆσμα τῶν ῾Μασναδιέρων᾿ τοῦ Βέρδι:
Tra - la, Trala lala,
n'andremo n'un salto
nel mondo di la.
Ἤτοι: θὰ πάγῳ μ᾿ ἔvα πήδημα ἴσια στov ἄλλον κόσμον!
Τὸ κύκνειον τοῦτο ᾆσμα ἦτο βεβαίως ἐπίκαιρον, ἡ φωνὴ τοῦ καταδίκου ὡραία καὶ ἡ ἀφοβία, μεθ᾿ ἧς ἡτοιμάζετο νὰ πηδήσῃ εἰς τὸν ἄλλον κόσμον, ἀληθῶς πρωτοφανής. Εὐλόγως λοιπὸν ἐξεῤῥάγη τὸ πλῆθος εἰς ἐπευφημίας καὶ χειροκροτήματα, οἵων οὐδέποτε ἠξιώθησαν εἰς τὸ θέατρον οὔτε ὁ Ῥόπας, οὔτε ὁ Μάριος, οὔτε ὁ Φασκίνης, οὐδ᾿ αὐτὴ ἴσως ἡ Μαλιβράν. Ταῦτα ἀντήχουν ἀκόμη, ὅτε ὕψωσε τὸ ξίφος ὁ ἔχων τὸ πρόσταγμα ἀξιωματικός, ἤστραψαν τὰ τουφέκια καὶ δέκα σφαῖραι ἐτρύπησαν τὸ στῆθος τοῦ καταδίκου. Ὁ θάνατος ἐπῆλθεν τόσον ἀκαριαῖος, ὥστε δὲν ἐπρόφθασε νὰ ἐξαλείψῃ τὸ διαστέλλον τὰ χείλη του μειδίαμα εὐδαίμονος αὐταρεσκείας.
Εἰπέτε μου τώρα, παρακαλῶ, ἂν πιστεύετε ὅτι ἠδύνατο ὁ θεῖος μου Βαρνάβας νὰ κάμῃ τὸν ἄνθρωπον ἐκεῖνον ν᾿ ἀποθάνῃ τόσον εὐχαριστημένος καὶ ν᾿ ἀφίσῃ μνήμην ἥρωος, ἂν τοῦ ὡμίλει περὶ τῆς εὐσπλαγχνίας τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς μακαριότητος τοῦ Παραδείσου, ἀντὶ νὰ τοῦ ὑποσχεθῇ ὅτι εἶχεν ἀκόμη νὰ ζήσῃ πολλὰ χρόνια καὶ νὰ φάγῃ πολλὰ μακαρόνια;
- Ὁμολογῶ ὅτι τὸ πρᾶγμα ἐπιδέχεται ἀμφισβήτησιν. Δὲν ἐννοῶ ὅμως πῶς ὁ μακαρίτης θεῖος σας ἀπεδέχετο νὰ δοξάζῃ παρ᾿ ἀξίαν ὡς ἥρωας τοὺς ἐχθροὺς τῆς πατρίδος του Ναπολιτάνους;
- Δὲν τὸ ἐννοεῖτε διότι δὲν γνωρίζετε, ὡς φαίνεται, ὅτι οἱ Φράγκοι ῥασοφόροι δὲν ἔχουν ἄλλην πατρίδα πλὴν τῆς Ἐκκλησίας, οὐδ᾿ ἄλλον ἀρχηγὸν πλὴν τοῦ Πάπα. Ἔπειτα ὁ θεῖός μου ἦτο, ὡς σᾶς εἶπα, ἔξυπνος ἄνθρωπος καὶ εἶχε στοιχηματίσει κ᾿ ἐκεῖνος πολλὰ ὅτι θ᾿ ἀπέθνῃσκεν ὁ κατάδικος γενναίως.
Ἡ βροχὴ εἶχε παύσει καὶ τὸ ἀνδρόγυνον ἠγέρθη νὰ μᾶς ἀποχαιρετήσῃ. Ἐξερχόμενος μὲ ἐπροσκάλεσεν ὁ προκαλόγηρος νὰ ὑπάγω νὰ ἴδω τὴν συλλογήν του Σικελικῶν ἀρχαιοτήτων, καὶ τὴν πρόσκλησιν ταύτην ἐπεκύρωσεν ἡ κυρία του δι᾿ ἑνὸς προσηνεστάτου arivederci. Ἐκατοίκουν τὸ πρῶτον πάτωμα μικρᾶς οἰκίας εἰς τὴν ἄκραν τῆς ὁδοῦ Γαριβάλδη. Ἐπὶ τῆς κοσμούσης τὴν θύραν χαλκίνης πλακὸς ἀνεγινώσκετο ὑπὸ τὸ ὄνομα τοῦ ἐνοίκου ὁ τίτλος ῾ἀρχαιολόγος᾿ (antiquario), σημαίνων ἐν Σικελίᾳ ῾πωλητὴς ἀρχαιοτήτων᾿.
Ἡ δεξίωσις ὑπῆρξε φιλοφρονεστάτη. Ἡ οἰκοδέσποινα εὐηρεστήθη νὰ μοῦ προσφέρῃ καφὲ καὶ νὰ μὲ θαμβώσῃ καὶ πάλιν μὲ τὴν λάμψιν τῶν μαύρων της ὀφθαλμῶν καὶ τῆς χρυσῆς της κόμης, ὁ δὲ ξερασωμένος ἀρχαιολόγος, ἀφοῦ μοὶ παρεχώρησεν ἀντὶ ἑκατὸ μόνον φράγκων δύο ῾σπάνια᾿ νομίσματα τῶν Συρακουσῶν, ηὐδόκησε νὰ μὲ πληροφορήσῃ ὅτι, ἂν πλὴν τῶν ὀφθαλμῶν καὶ τῆς κόμης ἐπεθύμουν νὰ μεταΐδω καὶ τὰς κνήμας τῆς κυρίας του, ἠδυνάμην ν᾿ ἀπολαύσω τὴν εὐχαρίστησιν ταύτην μεταβαίνων τὸ ἑσπέρας εἰς τὸ θέατρον Vittorio Emmanuele, ὅπου ἦτο δευτέρα χορεύτρια. Ὅπως οἱ καλόγηροι, οὕτω εἶχαν ἀρχίσει νὰ ὑπανδρεύωνται εἰς τὴν Σικελίαν καὶ αἱ χορεύτριαι.
1. Ὁ ῥευστὸς ὑδράργυρος καὶ τὸ κοπανισμένον ὑαλίον, τὰ καθ᾿ ἑαυτὰ ἀβλαβέστατα, θεωροῦνται κατὰ δημώδη πρόληψιν ἐν Ἰταλίᾳ καὶ πολλαχοῦ, νομίζω, τῆς Ἑλλάδος ὡς φοβερὰ δηλητήρια.
==============================================================
Ἐμμανουήλ Ροΐδης - Ἱστορία μιᾶς γάτας
Ἂν ἐξαιρέσωμεν τοὺς νεοπλατωνικοὺς φιλοσόφους, δὲν πιστεύω νὰ ὑπάρχωσιν ἄλλα ἐπὶ γῆς πλάσματα ὅσον οἱ γάτοι συκοφαντηθέντα. Ὡς κατὰ πρόληψιν καὶ κατὰ παράδοσιν κηρύττονται δεισιδαίμονες, ὀπτασιασταί, μυθολόγοι καὶ ὀνειροπλέκται ὁ Πορφύριος, ὁ Ἰάμβλιχος, ὁ Πρόκλος καὶ ὁ Πλωτίνος, οὕτω κακίζεται καὶ πᾶς γάτος ὡς δόλιος, ἄπιστος, ἀχάριστος καὶ ἀνίκανος ἄλλον παρὰ τὸν ἑαυτόν του ν᾿ ἀγαπήσῃ. Καὶ ὡς εἰς τὰ λεγόμενα ὀνείρατα τῶν νεοπλατωνικῶν ἀντιτάσσεται ἡ ἀσφαλὴς ἐπιστήμη τοῦ Ἀριστοτέλους, οὕτω καὶ εἰς τοῦ γάτου τὴν κακίαν αἱ πάντοιαι τοῦ σκύλλου ἀρεταί. Εἰς προγενέστερον ἔργον μου ἐπροσπάθησα ν᾿ ἀποδείξω τὸ ἱστορικῶς ἀσύστατον τῆς τοιαύτης περὶ τῶν Ἀλεξανδρινῶν γνώμης καί, πρὸ πάντων, πόσον εἶναι ἄδικος ἡ πρὸς ἄλληλα σύγκρισις δυὸ πραγμάτων ὅλως ἀνομοίων, οἵα ἡ ἐμπειρία τοῦ Σταγειρίτου πρὸς τὸ ὑπερούσιον πτερύγισμα τῆς νεοπλατωνικῆς διανοίας1. Τοῦτο εἶναι περίπου τὸ αὐτὸ ὡς ἂν ὑπετιμάτο ἐν συγκρίσει πρὸς τὴν πέρδικα, ὡς μὴ φαγώσιμος, ἡ ἀηδών. Καθ᾿ ὅμοιον τρόπον κατηγορεῖται καὶ ὁ γάτος ὅτι δὲν γλείφει τὰς χεῖρας τοῦ κυρίου ὅταν οὗτος τὸν δέρη, ὅτι δὲν τρέχει ἅμα τὸν καλέση, οὐδὲ στέργει νὰ φανῆ χρήσιμος κυνηγῶν διὰ λογαριασμόν του, φυλάσσων τὰ πρόβατά του, στρέφων ἐπὶ τῆς πυρᾶς τὸν ὀβελὸν καὶ προπορευόμενος μὲ φανάριον εἰς τὸ στόμα, ἢ κὰν νὰ τὸν διασκέδαση ὑπερπηδῶν ράβδους ἢ ὀρθούμενος ἐκ τῶν ὀπισθίων ποδῶν. Ταῦτα εἶναι ἀκριβέστατα. Οὐδεὶς ποτὲ οὔτε δι᾿ ἀμοιβῆς οὔτε διὰ ραβδισμῶν κατώρθωσε νὰ ἐπιβάλῃ εἰς γάτον νὰ πράξη ὅσα πράττουσιν οἱ σκύλλοι, οἱ δοῦλοι καὶ οἱ γελωτοποιοί. Ἀλλ᾿ οἱ τοιαῦτα παρ᾿ αὐτοῦ ἀπαιτοῦντες λησμονοῦσιν, ὡς φαίνεται, ὅτι ἐκ τῶν συνοίκων μας ζῴων μόνον οὗτος ἀνήκει εἰς τὸ βασιλικὸν γένος τῶν αἰλουροειδῶν (filins)· ὅτι εἶναι πρωτεξάδελφος τῆς τίγρεως, τοῦ πάνθηρος καὶ τοῦ λέοντος, καὶ ἄμεσος ἀπόγονός του αἰλούρου καὶ τοῦ λυγκέως· ὅτι ἔχει, ὡς ἐκεῖνοι, ὀφθαλμοὺς λάμποντας εἰς τὸ σκότος καὶ γνώρισμα τῆς εὐγενείας του ὀξεῖς ὄνυχας συσταλτούς. Οὐδὲ φαίνονται κάλλιον τῆς φυσιολογίας μελετήσαντες τὴν ἱστορίαν. Ἐκ ταύτης θὰ ἐμάνθανον ὅτι κατὰ τοὺς ἀρχαίους ἐκείνους χρόνους, ὅτε ἐθεοποιεῖτο τὸ κάλλος τοῦ σώματος καὶ τὸ σθένος τῆς ψυχῆς, πλειστάκις ἠξιώθη ὁ γάτος θείων τιμῶν. Οἱ Αἰγύπτιοι τὸν ἐλάτρευσαν ὡς Ἀπόλλωνα ὑπὸ τὸ σχῆμα γαιοκεφάλου νεανίσκου καὶ τὴν γάταν ὡς θεὰν τοῦ ἔρωτος καὶ τοῦ κάλλους. Ἡ εὐμορφία τῷ ὄντι τῶν γυναικῶν ἐξετιμᾶτο παρ᾿ αὐτῶν κατ᾿ ἀκριβῆ ἀναλογίαν τῆς ὁμοιότητος πρὸς τὰ αἰλουροειδῆ, τοῦ σπινθηρισμοῦ τῶν ὀφθαλμῶν, τῆς λειότητος τοῦ δέρματος, τοῦ ροδίνου χρώματος τῶν ρωθώνων, τῆς ἐλαφρότητος τοῦ πατήματος, τῆς χάριτος καὶ τῆς εὐκινησίας. Πρὸς κατάκτησιν τοιούτων προσόντων ἀφιεροῦντο, κατὰ τὸν Διόδωρον, νηπιόθεν αἱ κορασίδες εἰς τὴν θεὰν Γαλῆν, διὰ τῆς ἀναρτήσεως εἰς τὸν τράχηλον μεταλλίου φέροντος τὴν εἰκόνα τῆς Αἰγυπτίας Ἀφροδίτης, κατὰ δὲ τὸν Διόδωρον, ὁσάκις ἀπέθνησκεν ἐντὸς αἰγυπτιακῆς οἰκίας γαλῆ, ἔκοπτον οἱ κάτοικοι εἰς ἔνδειξιν πένθους τὴν κόμην. Μετὰ τοὺς Αἰγυπτίους ἐλάτρευσαν οἱ Ἄραβες εἰς τοὺς αὐτοὺς τόπους τὸ εἴδωλον τοῦ Χρυσοῦ Γάτου, οὐδ᾿ ἔπαυσαν μετὰ τὴν ἀποκάλυψιν τοῦ ἑνὸς Θεοῦ νὰ τὸν κηρύττωσι τὸ κάλλιστον μετὰ τὸν ἄνθρωπον δημιούργημα, ἀντιτάσσοντες αὐτὸν ὡς σύμβολον καθαριότητος καὶ εὐγενείας εἰς τὰ λοιπὰ ζῷα καὶ μάλιστα τὸν σκύλλον. Ἀλλὰ τὴν ἀληθῆ αὐτοῦ ὑπεροχὴν φαίνονται κατανοήσαντες κάλλιον παντὸς ἄλλου λαοῦ οἱ κατακτηταὶ τοῦ ἀρχαίου κόσμου Σουηδοὶ καὶ Βανδῆλοι, οἱ ἀναγράψαντες εἰς τὰς πολεμικὰς αὐτῶν σημαίας τὸ ὁμοίωμα τοῦ γάτου, ὡς τοῦ μόνου πλάσματος τὸ ὁποῖον δύναται μὲν νὰ ἡμερωθῆ, ὄχι ὅμως καὶ νὰ ὑποδουλωθῆ.
Τοιοῦτος ὤν, μόνον ὡς ἰσότιμος τοῦ οἰκοδεσπότου στέργει ὁ γάτος νὰ φιλοξενηθῆ παρ᾿ ἡμῖν. Ἀλλ᾿ ἂν δὲν δέχεται ὡς τ᾿ ἄλλα ζῷα νὰ δουλεύσῃ, ἕπεται ἄρα ἐκ τούτου ὅτι δὲν δύναται οὐδ᾿ ὡς φίλος ν᾿ ἀγαπήση; Ὁ τοιοῦτος ἰσχυρισμὸς ἀδύνατον εἶνε νὰ στηριχθῆ εἰς τὰ διδάγματα τῆς πείρας. Τὸ περὶ γάτου πολύκροτον ἄρθρον τοῦ Βυφῶν, τὸ ὑπὸ τοσούτων ἀναμασηθὲν ψιττακῶν, οὐδὲν ἄλλο ἀπ᾿ ἀρχῆς ἕως τέλους εἶνε παρὰ συρραφὴ συκοφαντιῶν. Δὲν ἐνθυμοῦμαι τὶς κριτικός, θέλων νὰ ὀνειδίση τὸν Πλούταρχον ὡς ἀνακριβῆ, ἔφθασε νὰ εἴπῃ περὶ αὐτοῦ ὅτι θὰ ἦτο ἱκανὸς νὰ διηγηθῆ ὅτι ἐνίκησαν οἱ Ἀθηναῖοι τὸν Φίλιππον ἐν Χαιρωνείᾳ, ἂν τοῦτο ἠδύνατο νὰ καταστήση τὴν περίοδον αὐτοῦ στρογγυλωτέραν. Τοιαύτη μομφὴ θὰ ἤρμοζε πολὺ μᾶλλον εἰς τὸν Βυφῶν, ὅστις περὶ οὐδενὸς ἄλλου φροντίζων παρὰ πὼς νὰ διαπρέψη ὡς ρήτωρ, δὲν ἐδίστασε νὰ συγγράψη λίβελλον κατὰ τοῦ γάτου διὰ τὸν μόνον λόγον ὅτι εἶχεν ἀνάγκην ἀναθέσεως πρὸς ἀνάδειξιν τοῦ ἐγκωμίου τοῦ σκύλλου. Ἐξ ἴσου ἄδικος, ἀλλὰ τουλάχιστον ἀκριβέστερος, ἀπεδείχθη ὁ εὐσεβέστατος Ἄγγλος ποιητὴς Βούνυαν (Bunnyan). Οὗτος ἐξετάζων τὸ ζήτημα οὐχὶ ἐν συνόλῳ, ὡς ἀπήτει ἡ δικαιοσύνη, ἀλλὰ θεολογικῶς, ὑπὸ μόνην τὴν ἔποψιν τῆς ἠθικῆς του Εὐαγγελίου, ἀνυμνεῖ τὸν σκύλλον, ὡς τέλειον πάσης χριστιανικῆς ἀρετῆς καὶ ἀκριβὴ τηρητὴν τῶν παραγγελμάτων τῆς ἐπὶ τοῦ Ὄρους ὁμιλίας περὶ ταπεινότητος, λήθης τῶν ὕβρεων καὶ ἀγάπης καὶ πρὸς τοὺς κακοποιοῦντας ἡμᾶς. Κατὰ τοῦτο ἔχει πληρέστατον δίκαιον ὁ Βούνυαν, ὄχι ὅμως, πιστεύομεν, καὶ ὅλως ἄδικον ὁ γάτος μόνον τοὺς ἀγαπῶντας αὐτὸν ν᾿ ἀγαπᾷ. Ἡ κατάκτησις τῆς καρδίας του δὲν εἶναι βεβαίως εὐχερὲς ἔργον. Ὁ θέλων ν᾿ ἀγαπηθῆ παρ᾿ αὐτοῦ δὲν ἀρκεῖ νὰ τὸν καλοθρέψη καὶ νὰ τὸν περιποιῆται, ἀλλὰ πρέπει καὶ νὰ μὴ λησμονῇ ὅτι ρέει εἰς τὰς φλέβας τοῦ αἷμα βασιλικόν, προσφερόμενος πρὸς αὐτὸν μετὰ τῆς δεούσης εὐλαβείας. Φύσει ὧν ἀριστοκρατικός, ἀποστρέφεται ὁ γάτος τὴν ὑπερβολικὴν οἰκειότητα, τὴν ἀδιακρισίαν καὶ ἰδίως πᾶσαν ἀξίωσιν περιορισμοῦ τῆς ἀπολύτου αὐτοῦ ἀνεξαρτησίας. Ὑπεραγαπᾷ μὲν τὰς θωπείας, ἀλλὰ μόνον ὅταν ἔχῃ ὄρεξιν αὐτῶν. Ἀρέσκεται νὰ πηδᾷ εἰς τὰ γόνατά μας, ὄχι ὅμως καὶ νὰ συλλαμβάνεται ἀγροίκως ἐκ τοῦ τραχήλου, διὰ νὰ τοποθετηθῆ ἐπ᾿ αὐτῶν ὡς δέμα. Προσκαλούμενος οὐδέποτε ἔρχεται ἀμέσως ἢ κατ᾿ εὐθεῖαν, ἀλλὰ μετὰ τινὰ ἀναβολὴν καὶ δι᾿ ἑλιγμοῦ, ὡσεὶ θέλων ν᾿ ἀποδείξη ὅτι προσῆλθεν ὡς φίλος αὐθορμήτως καὶ οὐχὶ ὡς δοῦλος ὑπακούσας εἰς προσταγήν. Πολὺ μᾶλλον καὶ τοῦ σκύλλου καὶ παντὸς ἄλλου ζῴου εὐχαριστεῖται νὰ μένῃ μακρὰς ὥρας εἰς τὸν κοιτῶνα μας, ἀναπαυόμενος παρὰ τὴν ἑστίαν, ἢ ἐπισκοπῶν τοὺς διαβάτας ἐκ τοῦ παραθύρου, ἀλλὰ θεωρεῖ προδοσίαν τὸ νὰ μὴ ἀνοιχθῆ εἰς αὐτὸν ἡ θύρα, ἅμα ἐπιθυμήση νὰ ἐξέλθη. Ὑπὲρ πᾶν ὅμως ἄλλο βδελύσσεται τοὺς διακόπτοντας τὴν σειρὰν τῶν συλλογισμῶν του ὅταν ὀνειροπολῇ, ἢ τὸν ὕπνον του ὅταν κοιμᾶται. Τοῦτο κάλλιστα ἐγνώριζεν ὁ προφήτης Μωάμεθ, ὅστις, σπεύδων ἡμέραν τινὰ νὰ μεταβῆ εἰς τὴν ἑσπερινὴν προσευχήν, ἐπροτίμησε νὰ κόψῃ διὰ ψαλλίδος τὴν ἄκραν του ἐνδύματός του, παρὰ νὰ ταράξη τὴν ἀνάπαυσιν τοῦ ἐπ᾿ αὐτοῦ ἀποκοιμηθέντος εὐνοουμένου τοῦ γάτου.
Εἰς τοὺς οὕτως ἀγαπῶντας αὐτὸν ἴσην ἀνταποδίδει καὶ οὗτος ἀγάπην, ὡς δύνανται νὰ μαρτυρήσωσιν ὅσαι υἱοθέτησαν γάτους γεροντοκόραι καὶ μετ᾿ αὐτῶν ἡ ἐκλεκτὴ φάλαγξ τῶν πάσης ἐποχῆς καὶ χώρας ἐπισήμων ἀνδρῶν. Ἀξιοσημείωτον τῷ ὄντι εἶνε ὅτι οἱ πλεῖστοι τούτων, καὶ ἰδίως οἱ ἔξοχοι διπλωμᾶται, συγγραφεῖς, ποιηταὶ καὶ καλλιτέχναι ἐπροτίμησαν τοῦ σκύλλου τὸν γάτον. Παραλείποντες τοὺς ἀρχαίους, ἀρκούμεθα νὰ μνημονεύσωμεν τὸν Καρδινάλιον Ριχελιέ, τὸν Κολβέρτον, τὸν Μονταίγνιον, τὸν Χόφμαν, τὸν Φοντενέλον, τὸν Γεράρδον Δόου, τὸν Λόπε δὲ Βέγας, τὸν Σατωβριάν, τὸν Ἐδγάρδον Πόου, τὸν Θεόφιλον Γκωτιέ, τὸν Χάρτμαν καὶ τὸν Βωδελαῖρον, οἵτινες πάντες ἠγάπησαν τοὺς γάτους των περιπαθῶς καὶ ἀντηγαπήθησαν παρ᾿ αὐτῶν ὁλοψύχως. Οὐδ᾿ εἶναι ἀνάγκη ν᾿ ἀνατρέχωμεν, πρὸς ἀπόδειξιν τῆς ἀνταποδόσεως ταύτης, εἰς ἄλλους καιροὺς καὶ τόπους, ἀφοῦ οἰκεῖον καὶ πρόσφατον ἔχομεν τὸ παράδειγμα τοῦ γιγαντιαίου ἐκείνου λευκοῦ γάτου τοῦ ἀοιδίμου Κουμουνδούρου ὅστις, ἂν καὶ ἦτο ἡ ἐποχὴ τῶν ἐρώτων, οὐδ᾿ ἐπὶ στιγμὴν ἀπεμακρύνθη τοῦ προσκεφαλαίου του κατὰ τὴν πολυήμερον πρὸς τὸν θάνατον πάλην, καὶ ἔπειτα ἐπῆγε ν᾿ ἀποθάνη καὶ ἐκεῖνος ἐκ τῆς λύπης εἰς μίαν γωνίαν, ἐνῷ οἱ σκύλλοι τοῦ μακαρίτου ἐξηκολούθουν νὰ τρώγουν, νὰ πίνουν καὶ νὰ γαυγίζουν καὶ οἱ θερμότατοι φίλοι του μετέβαινον νὰ προσκυνήσωσι τὸν κύριον Τρικούπην.
Τὴν πρὸς τοὺς γάτους συμπάθειαν τῶν συγγραφέων καὶ καλλιτεχνῶν ἐπεχείρησαν τινὲς νὰ ὑποτιμήσωσιν, ὀνομάζοντες αὐτὴν διαστροφήν, ὡς τὴν ὄρεξιν ὄζοντος τυροῦ, ἀώρων ὀπωρῶν ἢ ὑπερωρίμων ἑταιρῶν. Τὸ βέβαιον εἶναι ὅτι, ἂν ἔλειπεν ὁ γάτος, θὰ ἦτο καταδικασμένος ὁ ἀγρυπνῶν συγγραφεὺς εἰς ἀπόλυτον μοναξίαν, ἀφοῦ οὐδενὸς ἄλλου πλάσματος δύναται νὰ συμβιβασθῆ ἡ συντροφιὰ μετ᾿ ἀδιατάρακτου διανοητικῆς ἐργασίας. Οἱ σκύλλοι ἢ ἀπασχολοῦσι παίζοντες θορυβωδῶς ἢ κοιμῶνται ὡς ἀσπάλακες, καὶ τότε εἶνε ὡς νὰ μὴ ὑπῆρχον. Μόνος ὁ γάτος ἠξεύρει ν᾿ ἀκινητῆ ἐπὶ ὁλοκλήρους ὥρας εἰς γωνίαν τῆς τραπέζης, στηρίζων ὡς Αἰγυπτία Σφὶγξ τὴν κεφαλὴν ἐπὶ τῶν ἐμπροσθίων ποδῶν καὶ προσηλῶν τὸ βλέμμα εἰς τὸν μελετῶντα, ὡς ἂν ἐνδιεφέρετο εἰς τὸ ἔργον αὐτοῦ. Πλειστάκις φαίνεται μαντεύων τὴν ἰδέαν τὴν κατεβαίνουσαν ἀπὸ τοῦ ἐγκεφάλου εἰς τὴν ἄκραν του καλάμου τοῦ γράφοντος καὶ προτείνει τὸν πόδα ὡς ἂν ἤθελε νὰ τὴν συλλάβη. Ὅταν δ᾿ ἐπὶ τέλους βαρυνθῆ τὴν ἀκινησίαν, ἐγείρεται τότε ἡσύχως, τανύει τὴν ἐλαστικήν του ράχιν εἰς σχῆμα βυζαντινῆς ἁψῖδος καὶ ἀρχίζει ἥσυχον περίπατον διὰ τῶν λεξικῶν καὶ τῶν μελανοδοχείων. Γνωστὸν εἶνε ὅτι ὁ σκύλλος τοῦ Νεύτωνος Ἀδάμας, ἀνατρέψας τὸν λύχνον ἐπὶ χειρογράφων, ἔγινε παραίτιος ν᾿ ἀπολεσθῆ ὁ καρπὸς πολυετοῦς μελέτης. Ἀλλ᾿ ἐκ τῆς περιφορᾶς τοῦ γάτου ἐπὶ τῆς τραπέζης οὐδεὶς ἀπειλεῖται κίνδυνος χύσεως, οὔτε μελάνης οὔτε πετρελαίου. Τὸ βάδισμα τοῦ ἐνθυμίζει τὸν ἐπὶ αὐγῶν χορὸν τῶν Ἰσπανίδων ἢ τοὺς Ὁμηρικοὺς ἐκείνους, τοὺς τρέχοντας δι᾿ ἀγρῶν καὶ λειμώνων χωρὶς νὰ θραύσωσιν οὔτε τοὺς στάχεις οὔτε τὰ κρίνα. Ἄλλοτε πάλιν, ἀφοῦ διὰ μακρὰς ἐργασίας μεταδώση στιλπνότητα κατόπτρου εἰς τὸ ἀτλάζινον αὐτῆς δέρμα, προσέρχεται ἡ γαλῆ νὰ προσφέρῃ ἑαυτὴν οὕτω καλλωπισθεῖσαν εἰς τὰς θωπείας τοῦ κυρίου της. Αἱ ἐνδείξεις τῆς ἀγάπης της οὐδὲν ἔχουσι κοινὸν πρὸς τὴν θορυβώδη προπέτειαν τῶν κυνῶν, ἀλλ᾿ ἀριστοκρατικὴν τινὰ ἐπιφύλαξιν καὶ σεμνότητα, ὑπεραρέσκουσαν εἰς τὸν καλλιτέχνην, ὅστις, ἂν εἶνε πράγματι τοιοῦτος, μισεῖ καὶ ἀποστρέφεται ὑπὲρ πᾶν ἄλλο τὴν ἐπίδειξιν, τὸν στόμφον καὶ τὴν αἰσθηματικὴν κοινοτοπίαν. Δύσκολον δὲ φαίνεται νὰ μὴ θεωρήσωμεν τὴν ἐπίμονον πρὸς στίλβωσιν τοῦ τριχώματος αὐτοῦ ἐργασίαν τοῦ γάτου, ὡς πολύτιμον εἰς τοὺς γράφοντας ὑπόμνησιν ὅτι ἴσον πρέπει καὶ οὗτοι νὰ καταβάλλωσι κόπον πρὸς τέλειόν του ὕφους τῶν ὁμαλισμόν. Ζητῶν συγγνώμην διὰ τὴν καὶ ὑπὲρ τοῦ ἰδικοῦ μου γάτου περιαυτολογίαν, τολμῶ νὰ προσθέσω εἰς τ᾿ ἀνωτέρω καὶ τὸ ἑξῆς ἰδιαίτερον αὐτοῦ προσόν, ὅτι ὁσάκις βλέπει ἐπὶ πολλὴν ὥραν τὴν χεῖρα μου ἀκινητοῦσαν ἐξ ἀνικανότητος νὰ συρράψη ἄλλην περίοδον μετὰ προηγουμένης, ἔρχεται τότε καὶ ἁπλώνεται ἐπὶ τοῦ χειρογράφου μου μακρὺς πλατύς, ὡς ἂν ἤθελε νὰ μὲ εἰδοποιηθῆ ὅτι προτιμότερον εἶνε νὰ ὑπάγω νὰ κοιμηθῶ παρὰ νὰ ἐπιμένω γράφων φράσεις ὑπνωτικάς.
Ἀπορίας ἄξιον εἶνε πὼς οὐδεὶς φυσιοδίφης ἔτυχεν ἀκόμη νὰ παρατηρήση τὴν εἰς μόνον τὸ γένος τῶν οἰκιακῶν αἰλούρων παρατηρουμένην προφανῆ του θήλεος ὑπεροχήν. Ἡ γάτα εἶνε ἀνωτέρα του γάτου, ὅσον τουλάχιστον ἡ Πολωνὶς τοῦ Πολωνοῦ. Ἡ ὑπεροχὴ αὕτη πρέπει ἴσως νὰ ἀποδοθῆ εἰς τὸ ὅτι τὸ ζῷον καὶ τὸ ἔθνος τοῦτο ἔχουσιν ἀμφότερα χαρακτῆρα φύσει θηλυκόν, ὀξύν, εὐπαθῆ, εὐερέθιστον, ἰδιότροπον, φιλήδονον, ρᾴθυμον καὶ αἰσθηματικόν, τὰ δὲ γυναικεῖα ταῦτα προσόντα ἑπόμενον εἶνε ν᾿ ἀναδεικνύωνται ἐναργέστερα καὶ λαμπρότερα εἰς τὰς θηλείας. Διὰ τὸν αὐτὸν λόγον, διὰ τὸν ὁποῖον ὑπερέχει ὁ ἐμβριθὴς Ἄγγλος τὴν Ἀγγλίδα κατὰ τὴν ἐμβρίθειαν, ἔπρεπε νὰ εἶνε καὶ ὁ εὔχαρις Σλάβος κατώτερος τῆς γυναικός του κατὰ τὴν χάριν. Ἀγνοῶ κατὰ πόσον ἀληθεύουσιν ὅσα διηγοῦνται ὁ Καραμζῖνος καὶ ὁ κακόγλωσσος Καζανόβας περὶ τοῦ δεσποτικοῦ χαρακτῆρος καὶ τῶν ἐλευθέρων ἠθῶν τῶν μεγάλων δεσποινῶν τῆς Πολωνίας, βέβαιον ὅμως εἶνε ὅτι ἡ γάτα καταχρᾶται κάπως τὴν ὑπεροχὴν αὐτῆς. Εἰς οὐδένα ἄλλον ὑποτάσσεται πλὴν τῆς ὀρέξεως αὐτῆς ζυγόν· δὲν θέλει δεσπότην, ἀλλ᾿ ἀρέσκεται νὰ σύρῃ ὄπισθεν τῆς οὐρᾶς της ὑπόδουλον σμῆνος λατρευτῶν. Καὶ ὅμως, οὖσα τὸ ἠδυπαθέστατον τῶν ζῴων, εἶνε συγχρόνως καὶ τὸ μόνον τὸ προικισθὲν ὑπὸ τοῦ δημιουργοῦ διὰ τοῦ ἀνθρωπίνου αἰσθήματος τῆς αἰδοῦς. Οὐδεὶς εἶδε ποτὲ γάταν παραδιδομένην εἰς ἐρωτικὰς περιπτύξεις ὑπὸ τὸ φέγγος τοῦ ἡλίου καὶ τὰ βλέμματα παντὸς διαβάτου, ὡς πράττουσιν αἱ σκύλλοι, αἱ ὄρνιθες, αἱ αἶγες καὶ τ᾿ ἄλλα ἀδιάντροπα κτήνη, ἀλλὰ ζητεῖ τὸ σκότος τῆς νυκτὸς καὶ τὴν μοναξίαν ἀπατήτων κορυφῶν. Διὰ τοῦτο πιθανῶς ἐξωμοιώθη ἐν Αἰγύπτῳ ὄχι μόνον πρὸς τὴν Ἀφροδίτην, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὴν αἰδήμονα Ἄρτεμιν, τὴν λαθραίως ἐπισκεπτομένην ἐπὶ τῶν ἀκρωρειῶν τοῦ Λάκμονος τὸν φίλον της ποιμένα. Ὅσοι ἀνέγνωσαν βιβλία νευρολόγων κάλλιστα γνωρίζουσιν, ὅτι εἰς τινὰς ἐξόχως εὐπαθεῖς φύσεις μεταβάλλεται ἐνίοτε εἰς αἴσθημα ὀδύνης ἡ ὑπερτάτη ἔντασις τῆς ἡδονῆς. Τοιαύτην ὑπερευαισθησίαν πρέπει νὰ ὑποθέσωμεν ὑπάρχουσαν καὶ εἰς τὴν γαλῆν, τῆς ὁποίας οἱ ἐρωτικοὶ στεναγμοὶ ἠχοῦσι πολλάκις εἰς τὴν ἀκοὴν τῶν ἀγρυπνούντων ὡς γόοι σφαζομένης 2. Ἄλλη ἀπόδειξις τῆς ἐξαιρετικῆς παρ᾿ αὐτῇ ἀναπτύξεως τοῦ νευρικοῦ συστήματος εἶνε ἡ κλίσις πρὸς τὴν μουσικήν. Τὴν μελομανίαν ταύτην ἐξηκρίβωσαν ἐπιστημονικῶς ὁ Γκρέυ, ὁ Λεκλὲρκ καὶ ἄλλοι διάσημοι φυσιοδίφαι, κατὰ δὲ τὸν Τουσενὲλ ἡ συγκίνησις τὴν ὁποίαν προξενοῦσιν εἰς τινὰς γαλὰς αἱ λιγυραὶ μελωδίαι, φθάνει ἐνίοτε μέχρι λιποθυμίας. Ἡ ὁμοιότης ἐν γένει τῆς γάτας πρὸς φιλήδονον δέσποιναν ἢ καὶ ἀριστοκρατικὴν ἑταῖραν φαίνεται ὑπὸ πᾶσαν ἔποψιν τελεῖα. Ὅπως αἱ κυρίαι μὲ τὰς καμελίας, οὕτω καὶ αὕτη ἀγαπᾶ νὰ μεταβάλλῃ τὴν νύκτα εἰς ἡμέραν, τὸ πρωινὸν ἐξάπλωμα παρὰ τὴν ἑστίαν, τοὺς χνοώδεις τάπητας τοὺς προφυλάσσοντας τοὺς ρόδινους πόδας της ἀπὸ τὴν ὑγρασίαν, τὸν πολύωρον καλλωπισμόν, τὰ ἀρώματα, τὸ ἀνθόγαλα, τὰς θωπείας, τὰ σπαράγγια, τὰ μαλακὰ ἀνάκλιντρα, τὰ μετάξινα παραπετάσματα καὶ ἰδίως τὰ τρίχαπτα, τὰς φούντας καὶ τὰ κρόσσια πρὸς ἄσκησιν εἰς τὸ σπάραγμα τῶν στιλπνῶν αὐτῆς ὀνύχων.
Τοιαύτη ἀκριβῶς ἦτο ἡ ἡρωὶς τοῦ παρόντος διηγήματος Συριανὴ γάτα, συνυπότροφός μου εἰς τὸ ἤδη μνημονευθὲν Λύκειον τοῦ Εὐαγγελίδου καὶ φέρουσα τὸ ὄνομα Σεμίρα. Τὸ γλαυκὸν χρῶμα τῶν ὀφθαλμῶν καὶ τὸ τρίχρουν τοῦ τριχώματος αὐτῆς καθίστανον πιθανὴν τὴν ὑπόθεσιν ὅτι ἦτο γένους μικτοῦ. Ὁ εἷς ἐκ τῶν γονέων της κατήγετο πιθανῶς ἀπὸ τὴν Ἄγκυραν, ὁ δὲ ἄλλος ἀπὸ τὰ κεραμίδια. Πολλοὶ μεταξὺ τῶν συμμαθητῶν μου ἦσαν οἱ ἐπιδιώκοντες τὴν εὔνοιαν καὶ τὴν συντροφίαν τῆς εὔμορφης Σεμίρας, πρὸ πάντων τὸν χειμῶνα, εἰς τοὺς παγεροὺς κοιτῶνας τοῦ Λυκείου. Τοὺς ἀντιζήλους τούτους εἶχον κατορθώση νὰ παραγκωνίσω, δι᾿ ἀνωτέρας προσφορᾶς λιχνευμάτων, τεχνικωτέρου ξυσίματος τῆς κεφαλῆς καὶ πρὸ πάντων διὰ τῆς χρήσεως τοῦ γατικοῦ ἀγαποχόρτου, τῆς βαλεριάνας δηλαδή, ὡς τὴν λέγουσιν οἱ Φράγκοι, ἢ τοῦ φοῦ, ὡς τὴν ὠνόμαζον οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες ἰατροί, οἱ οὐδόλως ἐντρεπόμενοι, ὡς οἱ σημερινοί, νὰ μεταχειρίζωνται ξένας ἀκλίτους λέξεις. Ἡ ὀσμὴ τοῦ χόρτου τούτου ὑπεραρέσκει ὄχι μόνον εἰς τὰς γαλάς, ἀλλὰ καὶ εἰς πολλὰς κυρίας καὶ ἰδίως τὰς πρεσβυτέρας Ἀθηναίας, ὡς κάλλιστα ἐγνώριζεν ὁ ἀοίδιμος γυναικολόγος Βενιζέλος, ὁ ἀναμιγνύων βαλεριάναν εἰς ὅλας του ἀνεξαιρέτως τὰς συνταγάς, ὅπως ὁ Ρηγόπουλος εἰς ὅλας του τὰς ἀγορεύσεις τὸν Νιαγάραν.
Χάρις εἰς τὸ χόρτον τοῦτο καὶ τὴν μοναδικὴν σύμπτωσιν παντοίων ἄλλων εὐνοϊκῶν περιστάσεων, ὑπῆρξα ἐπὶ τινὰς ἑβδομάδας τὸ εὐτυχέστερον ὑπὸ τὸν ἥλιον ἀνθρωπάριον. Ὁ διευθυντὴς τοῦ Λυκείου διέσχιζε κατ᾿ ἐντολὴν τοῦ μακαρίτου βασιλέως Ὄθωνος τὸν Ἀτλαντικόν, μεταβαίνων νὰ κηρύξη εἰς τοὺς Ἀμερικανοὺς τὸ εὐαγγέλιον τῆς Μεγάλης Ἰδέας· παρὰ τοῦ Γερμανοῦ μετοίκου Μπέκ, πατρός, νομίζω, τοῦ ἡμετέρου βιβλιοπώλου, εἶχε συστηθῆ πρὸ μικροῦ τὸ πρῶτον τῆς Ἑλλάδος δανειστήριον γαλλικῶν βιβλίων ἀντὶ συνδρομῆς τριῶν κατὰ μήνα δραχμῶν καὶ ἄλλας τόσας εἶχον δαπανήσει εἰς λαθραῖαν προμήθειαν κηρίων. Οἱ δυὸ σύνοικοί μου, παθόντες ἱλαράν, εὑρίσκοντο εἰς τὸ θεραπευτήριον, ὥστε ἤμην ἀπόλυτος κύριος τοῦ θαλάμου μου. Ἡ τοιαύτη μόνωσις καὶ ἀνεξαρτησία εἶνε ἡ γλυκυτάτη τῶν ἀπολαύσεων διὰ δυστυχὴ ὑπότροφον σχολείου καταδικασμένον εἰς ἄπαυστον καταναγκαστικὴν συγχρώτισιν μὲ παντὸς εἴδους συντρόφους. Εἰς τὸν θάλαμον ἐκεῖνον, παράπλευρον ἔχων τὴν Σεμίραν, διῆλθον τὰς εὐτυχεστάτας τοῦ βίου μου ἀΰπνους νύκτας, ἀναγινώσκων πρώτην φορὰν τοὺς Τρεῖς Σωματοφύλακας, τὸν Μοντεχρίστον, τὸν Οὐσκὸκ καὶ τὰ ἄλλα ἀλησμόνητά της ἐποχῆς ἐκείνης ἔργα, τὰ ὑπερέχοντα ψυχολογήματα τοῦ Βουρζὲ καὶ τὰ φυσιολογήματα τοῦ Ζολᾶ ὅσον ἡ Νόρμα, ἡ Σονάμπουλα καὶ ἡ Λουκία, τὰ σοφὰ γυμνάσματα τοῦ Ἀμβρουὰζ Θωμᾶ καὶ τοῦ Σαμάρα. Εἰς τὴν ὑπέροχον τῶν ἀναγνωσμάτων ἐκείνων ἀξίαν πρέπει νὰ προστεθῆ τῆς δωδεκαετοῦς μου φαντασίας ἡ παρθενία. Ὅταν μ᾿ ἐκούραζεν ἡ ἀνάγνωσις ἢ μᾶλλον ἡ ἔντασις τῆς συγκινήσεως, συνεπαίζαμεν μὲ τὴν Σεμίραν ἢ ἐμοιράζαμεν ἀδελφικῶς κουραμπιέν, τσουρέκι, χριστόψωμον ἢ ἄλλο φιλοδώρημα τῆς καλῆς μου κηδεμόνος, καὶ ἡ ἀγρυπνία παρετείνετο πολλάκις μέχρις οὗ ἀντήχει τὸ ᾆσμα τῶν σαλεπιτζῆδων, τῶν πετεινῶν, τῶν λαχανοφόρων γαϊδάρων καὶ τῶν ἄλλων προδρόμων τῆς ῥοδοδακτύλου Ἠοῦς.
Ἡ χαριτόβρυτος ἐν τούτοις Σεμίρα εἶχε θανάσιμον ἐντὸς τοῦ Λυκείου ἐχθράν. Αὕτη ἦτο ἡ ἀπὸ τινῶν μηνῶν ἐκτελοῦσα ἔργα οἰκονόμου. Προτιμῶν νὰ σιωπήσω τὸ ὄνομα τῆς γυναικὸς ταύτης, ἀρκοῦμαι νὰ εἴπω ὅτι τὴν εἶχον μεταβαπτίσει Λάμιαν οἱ μαθηταί. Πατρίδα εἶχε τὴν Ὕδραν καὶ ἡλικίαν φθινοπωρινήν. Ἀλβανὴ προφανῶς τὸ γένος, μὲ ἀνάστημα δίπηχυ καὶ ὤμους ἀχθοφορικούς, ὠμοίαζε Λιάπην γυναικοφορεμένον. Πρὸς συμπλήρωσιν τῆς περιγραφῆς της ἀρκεῖ νὰ προσθέσω ὅτι ἀπὸ τὰς περιζητήτους ὑπὸ τῶν ἀρχαίων ὁμοιότητας τῆς γυναικὸς πρὸς γαλῆν δὲν εἶχεν ἡ Λάμια παρὰ μίαν, ὄχι βεβαίως τὴν εὐκαμψίαν, τὴν λειότητα, τὴν χάριν ἢ τὸ ρόδινον χρῶμα τοῦ χείλους, ἀλλὰ μόνον ἱκανῶς πυκνὸν μύστακα ὑπεράνω αὐτοῦ. Οὐδ᾿ ἦτο χαριέστερος τοῦ προσώπου τῆς γεροντοκόρης ὁ χαρακτήρ. Πρὸς ἐκτίμησιν αὐτοῦ δύναται νὰ χρησιμεύση ὅτι, μὴ θεωροῦσα τὸν μύστακα καὶ τὰ σαρανταπέντε τουλάχιστον ἔτη της ἱκανὰ νὰ ἐμπνεύσωσιν ἐπαρκὴ σεβασμόν, ἐθεώρει πρέπον νὰ προσφέρεται μετὰ περισσῆς σοβαρότητος καὶ αἰδημοσύνης μὲ τοὺς οὐδόλως βλέποντας πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι αὐτῆς. Ὁ φόβος της τῶν ἀσέμνων θεαμάτων ἦτο τοσοῦτος ὥστε, λησμονοῦσα ὅτι καὶ αὐταὶ αἱ καλογραῖαι θεωροῦσι τοὺς πάσχοντας ὡς οὐδετέρους, οὐδ᾿ εἰς ἑξαετὲς παιδάριον ἔστεργε νὰ ἐπιθέση κατάπλασμα, περὶ δὲ κλύσματος οὐδὲ λόγος ἠδύνατο νὰ γείνῃ. Ἀντὶ ὅμως αὐξήσεως σεβασμοῦ οὐδὲν ἄλλο ἐκ τῆς τοσαύτης ἐπιδείξεως σεμνότητος παρὰ τῶν μαθητῶν ἀπελάμβανε παρὰ καθημερινὰς πεζάς τε καὶ ἐμμέτρους διακαοῦς ἔρωτος δηλώσεις. Τὰς ἐπιστολὰς ταύτας, διὰ τῶν ὁποίων ἀνυμνοῦντο ὑπὲρ πᾶν ἄλλο τῶν θελγήτρων τῆς τοῦ μύστακος αὐτῆς αἱ τρίχες, ἔσπευδε μετ᾿ αἰδήμονος ἀγανακτήσεως νὰ καταγγείλη εἰς τὸν προσωρινὸν διευθυντὴν μακαρίτην Φαβρίκιον, πολυμαθέστατον καὶ ἀγαθώτατον Γερμανόν, μ᾿ εὔθυμον διάθεσιν καὶ μύτην κόκκινην μετὰ τὸ γεῦμα. Τοιοῦτος ὤν, δυσκόλως κατώρθωνε νὰ κράτησῃ τὸν γέλωτα ὅταν ἐπέπληττε τὸν ἔνοχον, εἰς τὸν ὁποῖον ἐπέβαλλε νὰ ζητήσῃ συγγνώμην ἀπὸ τὴν ἀξιότιμον δεσποινίδα ἐνώπιον ὅλων του τῶν συμμαθητῶν. Αἱ σκηναὶ ἐκεῖναι δημοσίας αἰτήσεως συγγνώμης ἦσαν ὄντως διασκεδαστικαί. Ἀκριβὰ ὅμως ἐπλήρωναν οἱ δυστυχεῖς ὑπότροφοι τὴν διασκέδασιν ἐκείνην. Ἡ Λάμια ἦτο τότε ἀπόλυτος καὶ ἀνεξέλεγκτός του Λυκείου τροφοδότις, ἡ δὲ τροφὴ ἦτο μὲν κατὰ τὴν καθιερωμένην φράσιν ὑγιεινὴ καὶ ἀρκοῦσα, ἀλλά, καὶ ὅπως εἰς ὅλα τὰ σχολεῖα, τὰ ἀρεστότερα τοῦ γεύματος συστατικὰ ἦσαν ὁ πρόσφατος ἄρτος καὶ τὰ ὀπωρικά. Τὰ τελευταῖα ταῦτα εἶχε προγράψη ὁ φόβος τῆς μαστιζούσης ἤδη τὰς Ἀθήνας ἀσιατικῆς ἢ μᾶλλον ἀγγλογαλλικῆς χολέρας, τὰ δὲ ψωμία ἐφεῦρε πρὸς ἐπίδειξιν οἰκονομικῆς δεινότητος ἡ Λάμια νὰ κλείῃ, ἐπιστρέφοντα ἐκ τοῦ φούρνου, ἐπὶ τρεῖς ἢ τέσσαρας ἡμέρας εἰς ὑψηλὸν ἐρμάριον διὰ νὰ δαμάσουν, ὡς αἱ πέρδικες καὶ οἱ φασιανοί, εὐλόγως παρατηροῦσα ὅτι τρώγεται πολὺ ὀλιγώτερος ἄρτος ὅταν εἶνε ξηρός. Ἡ ἐφεύρεσις αὕτη καὶ ὁ περιορισμὸς τῶν ἀλλαγῶν ὑποκαμίσου εἰς δυὸ τὴν ἑβδομάδα μετέβαλον εἰς ἀγανάκτησιν τὴν εὐθυμίαν τῶν μαθητῶν, οἵτινες συνελθόντες εἰς μυστικὸν συνέδριον ἀπεφάσισαν παμψηφεὶ ν᾿ ἀναθέσωσι τὴν ἐκδίκησιν αὐτῶν εἰς τὴν Σεμίραν.
Πρὸς κατανόησιν τῆς ἐκδικήσεως ταύτης πρέπει νὰ εἴπωμεν ὅτι ἡ τόσον σεμνὴ ἐκείνη παρθένος, ἡ καλύπτουσα, ὁσάκις μετέβαινεν εἰς τὴν αὐλήν, μὲ τὴν χεῖρα στοὺς ὀφθαλμοὺς διὰ νὰ μὴ τοὺς σκανδαλίσωσιν οἱ ἆθλοι τοῦ πετεινοῦ, ἐζήλευεν ἐν τούτοις τὰς ὄρνιθας εἰς τὸ βάθος τῆς ψυχῆς της. Ἀπὸ εἰκοσιπέντε τουλάχιστον ἐτῶν οὐδὲν ἄλλο ὠνειρεύετο παρὰ τὰς ἀπολαύσεις ἔρωτος θεμιτοῦ καὶ ὑπὸ τῆς ἐκκλησίας εὐλογημένου. Ἀφοῦ ἐδαπάνησεν ὅλον τέταρτον αἰῶνος ὑφαίνουσα ἱστοὺς πρὸς ἄγραν συζύγου, ἐξηκολούθει ἀκόμη νὰ ὑφαίνῃ ἡ ἀκούραστος ἐκείνη ἀράχνη. Πλὴν τῆς ἤδη ὑμνηθείσης σεμνότητος πολλὰ ἄλλα ἐπεδείκνυε πρὸς ἐπιτυχίαν τοῦ ποθούμενου προσόντα, ἐργατικότητα, ὀλιγάρκειαν, μαγειρικὴν τέχνην, χειροτεχνήματα καὶ νοικοκυρωσύνην, δραστηριώτερον ὅμως πάντων τούτων δελέασμα ἐνόμιζε τὴν ἐπίδειξιν τῆς κλίνης της. Ἀληθὲς εἶνε ὅτι ἡ κλίνη αὕτη, ἂν καὶ ὀλίγον ἀρχαϊκή, ἦτο πράγματι ἀξιοθέατος, σιδηρά, εὐρύχωρος, μ᾿ ἐπίχρυσον ἄνω τῆς κεφαλῆς ζεῦγος ἀσπαζομένων τρυγόνων. Ἀκόμη πλουσιώτερα ἦσαν τὰ στρωσίδια. Τὰς ἄκρας της ἄνω σινδόνας ἐστόλιζε κόκκινος μαίανδρος καὶ ἄλλος πλατύτερος τὰ παραπετάσματα· τὰ ἐφαπλώματα ἦσαν μεταξωτὰ καὶ τὸ ἐκ πτεροῦ σκέπασμα τῶν ποδῶν ἄνωθεν κεντητὸν μὲ ὑπόραμμα ἐκ χρυσίζοντος ἀτλαζίου. Εἰς δὲ τὸν τοῖχον ἐθάμβωνε τὴν ὅρασιν χρυσάργυρος Παναγία μ᾿ ἐρυθρὰν κάτωθεν κανδήλαν· οὐδ᾿ ἔλειπαν τὰ βάγια, τὰ φυλακτά, οἱ σταυροὶ καὶ ἡ κογχύλη τοῦ Παναγίου Τάφου. Ἀλλὰ τὸ πρὸ πάντων διακρῖνον τὴν κοίτην ἐκείνην ἀπὸ πᾶσαν ἄλλην εἶνε ὅτι οὐδεὶς οὐδέποτε οὔτε νύκτα οὔτε ἡμέραν ἐπ᾿ αὐτῆς ἀνεπαύθη. Ἡ Λάμια ἐκοιμᾶτο εἰς παρακείμενον σοφᾶν, ἡ δὲ ὡραῖα ἐκείνη κλίνη τῆς ἐχρησίμευε διὰ νὰ γυμνάζεται εἰς κεντήματα, νὰ τὴν καλλωπίζῃ, νὰ τὴν καμαρώνῃ καὶ νὰ τὴν ἐπιδεικνύῃ εἰς τοὺς ἐπισκέπτας της, μέχρις οὐ εὑρεθῆ ὁ προσφερόμενος νὰ συναναβώσιν ὁμοῦ ἐπ᾿ αὐτῆς, μὲ τὴν ἄδειαν τοῦ Δεσπότη καὶ τὴν εὐλογίαν τοῦ Παπᾶ. Ὡς καταλληλότατος πρὸς τοῦτο ἐθεωρεῖτο ἀπὸ τινὸς χρόνου ὑπ᾿ αὐτῆς ὁ παντοπώλης τοῦ Λυκείου, χῆρος μισοκαιρίτης, τὸν ὁποῖον ἐδέχετο τὴν Κυριακὴν μετὰ τὴν λειτουργίαν εἰς τὸν νυμφῶνα τῆς πρὸς τακτοποίησιν τοῦ λογαριασμοῦ τῆς ἑβδομάδος, ἀφίνουσα διὰ τὸ ἀσκανδάλιστον ὀρθάνοικτον καὶ τὸν χειμῶνα τὴν θύραν.
Τῷ καιρῷ ἐκείνω εὑρίσκετο εἰς τὴν ἀκμήν του ὁ μετασχηματισμὸς τῶν Συριανῶν εἰς Εὐρωπαίους, τὸν ὁποῖον ὠνόμαζαν, μὲ συμπάθειο, ξεβράκωμα. Αἱ φέσσαι καὶ αἱ βράκαι ἐξηφανίζοντο ἀλλεπάλληλοι, ὡς τὰ πρωϊνὰ ἄστρα, ὑπὸ τὰς ἀκτῖνας τοῦ ἑσπερίου πολιτισμοῦ. Παρασυρθεὶς ὑπὸ τοῦ ρεύματος ἐπαρουσιάσθη Κυριακὴν τινὰ καὶ ὁ Βακάλης εἰς τὴν πρωϊνήν του ἐπίσκεψιν μετημφιεσμένος εἰς Εὐρωπαῖον ἀπὸ κορυφῆς μέχρι ποδῶν. Ὅπως πᾶς ἄλλος νεόφραγκος, ἑπόμενον ἦτο νὰ φαίνεται καὶ οὗτος γελοιωδέστατος κατὰ τὰς πρώτας τοῦ ξεβρακώματος ἡμέρας· οἱ καγχασμοὶ τῶν μαθητῶν ἠκούσθησαν ἕως τὸ Νησάκι. Πολὺ ὅμως διάφορος ἦτο ἡ ἐντύπωσις τὴν ὁποίαν ἐπροξένησεν ἡ μετένδυσις εἰς τὴν Λάμιαν, ἥτις ἀπὸ τῆς ἡμέρας ἐκείνης οὐδὲν ἄλλο ὠνειρεύετο παρὰ ν᾿ ἀπαρνηθῆ κι ἐκείνη τὸ πάτριον τσεμπέρι καὶ κοντογοῦνι. Οὐδ᾿ ἐβράδυνε νὰ μεταβῆ ἀπὸ τοὺς λόγους εἰς τὰ ἔργα ἢ μᾶλλον εἰς τὰ ἐμπορικὰ πρὸς προμήθειαν τοῦ πρώτου ὑλικοῦ τῆς μεταμορφώσεως. Τὸ μαλλινομέταξον τοῦ φορέματος, ἡ τότε ἀπαραίτητος πελερίνα, ἡ πόλκα, τὸ μαλακὼφ ἢ πυγόκοσμος, ὡς τὸν εἶχεν ἐξελληνίση ὁ καθηγητὴς τοῦ Συριανοῦ γυμνασίου κύριος Φαρδούλης, τὰ θηλυκωτὰ ὑποδήματα καὶ τ᾿ ἄλλα εὑρέθησαν μετὰ σχετικῆς εὐκολίας. Τὸ μόνον ἀπαιτοῦν μεγάλην συλλογὴν ἦτο τὸ καπέλον. Τὸ τότε κάλυμμα τῆς κεφαλῆς τῶν κυριῶν δὲν ἦτο, ὅπως σήμερον, ἓν τίποτε κοστίζον ἑκατὸν φράγκα, ἀλλ᾿ ὑψηλόν, πλατύγυρον καὶ πολύπλοκον οἰκοδόμημα, ἐκ χαρτονιοῦ, σιδηροῦ σύρματος, βελούδου, ἀνθέων καὶ πτερῶν, μετέχον πύργου, κήπου καὶ πτηνοτροφείου. Εἰς τὴν Σύρον μάλιστα ἐβασίλευον ἀκόμη αἱ γιγάντειαι παμίλαι τοῦ Λουδοβίκου Φιλίππου, καίτοι ἀπὸ τρία ἤδη ἔτη ἐβασίλευεν εἰς Παρισίους ὁ Λουδοβίκος Ναπολέων. Ἀλλ᾿ ἐπὶ τέλους συνετελέσθη καὶ τοῦ πίλου ἡ κατασκευὴ καθ᾿ ὅλους τοὺς κανόνας τῆς γαλλοσυριανῆς τέχνης. Ἦτο ἀπὸ βελοῦδον βαθυπράσινον, καὶ οὔτε ἄνθη τοῦ ἔλειπαν οὔτε οὐραὶ στρουθοκαμήλων. Οὕτω Σαββατιανὴν τινὰ ἑσπέραν, μετὰ πολλοὺς κόπους καὶ δρόμους, ὁ περίφημος πῖλος εὑρίσκετο ἐντὸς χαρτίνου κουτίου ἐπὶ τῆς ἱματιοθήκης, τὰ ἐνδύματα ἡπλωμένα ἐν τάξει καὶ συμμετρίᾳ ἐπὶ τῆς παρθενικῆς κλίνης, καὶ πλησίον αὐτῶν τὰ στιλπνὰ ὑποδήματα καὶ τὰ μεταξωτὰ χειρόκτια, ὅλα ἕτοιμα διὰ τὴν αὐριανὴν μεταμόρφωσιν τῆς Λάμιας εἰς Εὐρωπαίαν. Ἀλλ᾿ ἑτοίμη ἦτο καὶ ἡ Σεμίρα.
Ὁ λόγος τῆς τοσαύτης κατὰ τοῦ χαριτοβρύτου τούτου πλάσματος ἔχθρας τῆς οἰκονόμου ἦτο ὅτι, ὡς ὅλαι αἱ γᾶται καὶ μᾶλλον πάσης ἄλλης, ὑπερηγάπα ἡ ἰδική μας τὴν ζέστην καὶ τὸ ἅπλωμα εἰς τὰ μαλακά. Τούτων τὸ ἄκρον ἄωτον δὲν ἠδύνατο νὰ εὕρη παρὰ μόνον εἰς τὴν μεγαλοπρεπὴ ἐκείνην κλίνην. Ἐκεῖ λοιπὸν κατέφευγε τακτικὰ κατ᾿ ἀπόγευμα ἀκριβῶς μεταξὺ τοῦ ἐφαπλώματος καὶ τοῦ σκεπάσματος τῶν ποδῶν, ἔχουσα ἀτλάζι ὑπὸ τὴν κοιλίαν καὶ πούπουλον ἐπάνω εἰς τὴν ράχιν. Ἡ Λάμια μία μόνην πρώτην καὶ τελευταίαν φορὰν ἐπέτυχε νὰ τὴν συλλάβη ἀνύποπτον καὶ νὰ τὴν δείρη ἀνηλεῶς. Ἀλλ᾿ οὐδὲν ἄλλο κατώρθωσε διὰ τῆς ράβδου της νὰ τὴν διδάξῃ, παρὰ μόνον νὰ φυλάττεται, οὐχὶ ὅμως καὶ ν᾿ ἀπέχῃ τοῦ μεταξοστρώτου ἐκείνου παραδείσου. Ἔκτοτε ἐξηκολούθουν καθημερινῶς τῆς γάτας αἱ ὑπὸ τὸ σκέπασμα κατακλίσεις καὶ τῆς γυναικὸς αἱ μάταιαι καταδιώξεις. Ἡ τοιαύτη καθ᾿ ἑκάστην καὶ κατὰ τὴν αὐτὴν σχεδὸν ὥραν μονομαχία συγκατελέγετο μεταξὺ τῶν τακτικῶν διασκεδάσεων τῶν ὑποτρόφων. Ἡ Λάμια, παραμονεύουσα παρὰ τὴν θύραν, εὐθὺς ἅμα παρετήρει ὑψούμενον ἐπὶ τῆς πεδιάδος τῆς κλίνης τὸν λόφον τὸν ἀγγέλλοντα τὴν παρουσίαν τῆς Σεμίρας ὑπὸ τὸ πούπουλον, ἐπλησίαζεν ἀκροποδητί, μὲ τὴν ἐλπίδα νὰ τὴν καταφθάση κοιμωμένην· ἀλλὰ καθ᾿ ἣν ἀκριβῶς στιγμὴν ὑψώνετο τὸ σκουπόξυλον, ἀπετίνασσε τὸ πονηρὸν ζῷον τὸ σκέπασμα καὶ ἐξώρμα δι᾿ ἑνὸς πηδήματος εἰς ὑψηλὸν ράφι. Ἂν δὲ καὶ ἐκεῖ ἀπειλεῖτο διὰ βλημάτων, ἠδύνατο τότε κατ᾿ ἀρέσκειαν εἴτε νὰ κράξη εἰς βοήθειαν τοὺς μαθητὰς εἴτε νὰ ζητήσῃ ἄσυλον εἰς τὰ κεραμίδια, δι᾿ ἀφράκτου τινὸς φεγγίτου χρησιμεύοντος εἰς φωτισμὸν τοῦ γείτονος σκοτεινοῦ διαδρόμου.
Τὴν ἀξιομνημόνευτον ἐκείνην ἑσπέραν ὁ ὑποδειχθεὶς διὰ λαχνοῦ συνωμότης, ὠφελούμενος τῆς στιγμῆς καθ᾿ ἣν ὑπέβαλεν ἡ οἰκονόμος τὴν συνήθη ἔκθεσίν της εἰς τὸν διευθυντήν, εἰσήρχετο λαθραίως εἰς τὸν κοιτῶνα της, ἔπραττεν ἐκεῖ ὑπὸ τὸ φῶς τῆς κανδήλας τὰ προαποφασισθέντα καὶ κατώρθωνε νὰ ἐξέλθη ἀπαρατήρητος. Οἱ ἄλλοι παρέμενον εἰς τὸν διάδρομον καὶ τὸ ἑστιατόριον, διότι ἐπλησίαζεν ἡ ὥρα τοῦ δείπνου. Πρὶν ἢ σημάνη τὸν κώδωνα αὐτοῦ ἤνοιξεν ἡ Λάμια κατὰ τὸ σύνηθες τὴν θύραν τοῦ κοιτῶνος τῆς διὰ νὰ παρατηρήση ἂν ἦσαν ἐν τάξει τὰ πανιά, καὶ ἰδίως τὰ αὐριανά της στολίδια. Ἀλλ᾿ εἰς τὸ μέσον τῆς κλίνης ὑψώνετο θεόρατος καὶ ὁλοστρόγγυλος ὁ λόφος, ὁ σημαίνων ὅτι τὸ τρισκατάρατον ζῷον εὗρε καὶ πάλιν τρόπον νὰ χωθῆ ὑπὸ τὸ σκέπασμα. Ἡ Ἀλβανὴ ἐδάγκασε τὸ χεῖλος της καὶ ἐκύτταξεν ἡμᾶς ἀγρίως. Χωρὶς οὐδὲ λέξιν νὰ εἴπῃ ἀπέβαλε τὰ συρτὰ τῆς κουντούρια καὶ σφίγγουσα διὰ τῆς μίας χειρὸς τὸ σκουπόξυλον καὶ διὰ τῆς ἄλλης τὴν καρδίαν της, διὰ νὰ κατασιγάσῃ τοὺς παλμοὺς αὐτῆς, ἐπροχώρησεν ἐπὶ τῶν ἄκρων τῶν γυμνῶν της ποδῶν, ἀθόρυβος καὶ φοβερὰ ὡς φάντασμα, πρὸς τὴν κλίνην. Ἤδη εὑρίσκετο πρὸ αὐτῆς, καὶ ὁ λόφος ἔμενεν ἀσάλευτος. Ἡ ταλαίπωρος Σεμίρα ἐκοιμᾶτο, ὡς φαίνεται, τὴν φορὰν ταύτην μὲ τὰ σωστά της. Ἡ βαρεία ράβδος ὑψώθη καὶ κατέπεσεν ἐπὶ τοῦ μαλακοῦ καὶ ἀναπάλλοντος αὐτῆς σώματος ἅπαξ, δίς, πλειστάκις, ἀπειράκις, ὡς κόπανος πλυντρίας. Μόνον κατὰ τὴν τελευταίαν στιγμὴν ἠκούσθη ἓν ἥσυχον μιάου-μιάου. Ἀλλὰ τοῦτο ἐφαίνετο καταβαῖνον ἐξ ὕψους. Πάντων οἱ ὀφθαλμοὶ ἐστράφησαν πρὸς τὸ μέρος ἐκεῖνο καὶ ὀρθὴ ἐπάνω εἰς τὸ ράφι, χασμωμένη ὡς ἂν εἶχε διακοπῇ ὁ ὕπνος της καὶ κάμπτουσα ὡς τόξον τὴν ράχιν, ἐπεφάνη εἰς τοὺς ἐκπλήκτους θεατὰς ὑγιὴς καὶ ἀνέπαφος ἡ Σεμίρα.
Τί λοιπὸν ἐκοπάνιζεν ἡ Λάμια ἐπὶ τόσην ὥραν καὶ μὲ τόσην λύσαν; Ὄτε ὑπὸ ἀπαισίου κατεχόμενη προαισθήματος ἀπέσυρε μὲ τρέμουσαν χεῖρα τὸ σκέπασμα, ἀπεκαλύφθη ὑπ᾿ αὐτό, ἀντὶ τοῦ πτώματος γαλῆς, τὸ ἐλεεινὸν λείψανον γυναικείου πίλου, τοῦ πίλου τῆς ἐπιούσης, τὸν ὁποῖον διὰ τῶν ἰδίων αὐτῆς χειρῶν εἶχε μεταβάλει εἰς ἄμορφον πήτταν βελούδου, χαρτονιοῦ, ἀνθέων καὶ πτερῶν. Οὐδὲ τοῦ Θυέστου, ὅταν ἀνεκάλυψεν ὅτι ἔφαγε τὰ τέκνα του, ὑπῆρξε, πιστεύω, ἡ κατάπληξις μεγαλειτέρα. Ἀλλ᾿ ἡ Λάμια δὲν ἦτο ἐκ τῶν γυναικῶν ἐκείνων αἱ ὁποῖαι λιποθυμοῦν, ἀλλ᾿ ὥρμησεν ὠρυομένη νὰ μᾶς δείρῃ ὅλους, χωρὶς ἐξαίρεσιν οὐδ᾿ αὐτοῦ τοῦ κυρίου Φαβρικίου. Εἰς πολλὰς καὶ πρότερον καὶ ἔκτοτε ἔτυχε νὰ παρευρεθῶ ἀγρίας σκηνὰς καὶ νὰ ἴδω ἀποθηριωθείσας ὑπὸ τῆς ὀργῆς φυσιογνωμίας, ἀλλ᾿ οὐδεμίαν ἐνθυμοῦμαι φοβερωτέραν τῆς Ἀλβανῆς ἐκείνης μὲ τὸ λυθὲν τσεμπέρι της, τὰς χυτὰς εἰς τοὺς ὤμους της ψαρὰς τρίχας, μὲ σπίθας εἰς τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ ἀφροὺς εἰς τὸ στόμα. Θέλων νὰ τὴν καθησυχάσῃ, ἀνήγγειλεν ὁ ἀγαθὸς διευθυντὴς ὅτι θὰ προβῇ τὴν ἐπιοῦσαν εἰς ἀνακρίσεις πρὸς ἀνακάλυψιν καὶ τιμωρίαν τοῦ ἐνόχου. Αἱ ἀνακρίσεις ἐνηργήθησαν, ἀλλ᾿ ἀδύνατον ὑπῆρξε νὰ εὑρεθῆ ὁ τοποθετήσας ὑπὸ τὸ σκέπασμα τὸν κοπανηθέντα πῖλον. Τοῦτο δικαιούμεθα νὰ θεωρήσωμεν ὡς μέγα δι᾿ αὐτὸν εὐτύχημα, διότι τρεῖς ἡμέρας ἔπειτα ἀνεσύρετο νεκρὰ ἐκ τοῦ φρέατος ἡ δυστυχὴς Σεμίρα.
=============================================================
Ἐμμανουὴλ Ῥοΐδης - Ἱστορία ἑνὸς σκύλου
Ὡς νὰ ἦτο χθεσινὴ ἐνθυμοῦμαι τὴν ἤδη τεσσαρακονταετῆ του σκύλου ἐκείνου ἱστορίαν. Ἤμην τότε μαθητὴς τῆς πρώτης τάξεως τοῦ ἑλληνικοῦ σχολείου εἰς τὸ Ἑλληνοαμερικανικὸν Λύκειον τοῦ μακαρίτου Χρήστου Εὐαγγελίδου. Ἐρχόμενος ἐξ Ἰταλίας δὲν εὑρέθην ὅσον ἐφοβούμην εἰς τὴν Σύραν ξενιτευμένος. Πολλοὶ τῷ ὄντι ἀπέμενον ἀκόμη εἰς τὴν ὑμνηθεῖσαν ὑπὸ τοῦ Ὀρφανίδου ξηρόνησον Ἰταλοὶ πατριώται ἐκ τῶν φιλοξενηθέντων μετὰ τὴν ἀποτυχίαν τῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 1848. Οἱ Ἰταλοὶ ἦσαν οἱ πλεῖστοι ἀκονηταὶ ξυραφίων, καθαρισταὶ κηλίδων, συγκολληταὶ σπασμένων πινακίων, ἀνακαινισταὶ παλαιῶν ὑποδημάτων, διακοσμηταὶ τῶν νεκρικῶν φερέτρων, εὐνουχισταὶ πετεινῶν, ὑπαίθριοι τηγανισταὶ σμαρίδων καὶ πάντες ἀνεξαιρέτως οἱ ζωγράφοι, λιθοξόοι, χοροδιδάσκαλοι καὶ μουσικοί. Αἱ ἀξιώσεις τῶν καλλιτεχνῶν τούτων περιωρίζοντο εἰς τὸ νὰ μὴ ἀποθάνωσι τῆς πείνης, ὁ δὲ βίος δὲν ἦτο τότε ὅπως σήμερον ἀκριβῶς. Ἀντὶ εἰκοσιπέντε τὸν μῆνα δραχμῶν ἠδύνατό τις νὰ εὕρῃ ὁλόκληρον μονόροφον οἰκίσκον εἰς τὰ βαπόρια καὶ ἀκόμη εὐθηνότερον, ἂν εἶχεν ἀμβλεῖαν τὴν ὄσφρησιν, παρὰ τὰ βυρσοδεψεῖα, καὶ μὲ ἓν μόνον σφάντζικον νὰ χορτάσῃ κεφτέδες, στουφάδον καὶ καπαμᾶ εἰς τὰ αὐτοκαλούμενα «Εὐρωπαϊκὰ ξενοδοχεῖα».
Ἀνάλογος τῆς τοιαύτης τοῦ βίου εὐθηνείας καὶ τῆς πληθώρας διδασκάλων ἦτο τῶν μουσικῶν μαθημάτων ἡ τιμή, οἱ δὲ φιλόμουσοι πάσης κοινωνικῆς τάξεως Ἑρμουπολίται ὠφελοῦντο τῆς εὐκαιρίας, ὅπως διδαχθῶσιν ἕκαστος ἀντὶ μικρᾶς θυσίας τὸ ὄργανον τῆς ἐκλογῆς του. Οὐδέποτε οὐδαμοῦ ἀντήχησαν ὅσα τότε εἰς τὴν Σύραν βιολία, φλάουτα, τρόμπαι, πίφερα, μανδολίνα, κόρνα καὶ κλαρινέτα. Ὁ περιερχόμενος τὰς στενωποὺς τῆς πόλεως, καὶ μάλιστα τὰς Κυριακάς, ἐπνίγετο εἰς κύματα μελῳδίας ἐξορμῶντα ἐκ παντὸς παραθύρου. Οὐδ᾿ ἠδύνατο νὰ καθήσῃ εἰς τὴν ἕδραν κουρείου ἢ τὴν τράπεζαν καφενείου χωρὶς νὰ εὑρεθῇ ἀντιμέτωπος πατριώτου τοῦ Μιχαὴλ Ἀγγέλου καὶ τοῦ Κορεγίου ζητοῦντος τὴν ἄδειαν νὰ εἰκονίση ἀντὶ τριδράχμου «τὴν εὐγενῆ καὶ ἐκφραστικὴν κεφαλήν του» ἢ νὰ ψοφήση ὁ σκύλος, ὁ γάτος ἢ ὁ ψιττακός του χωρὶς νὰ δεχθῆ αὐθημερὸν τὴν ἐπίσκεψιν τοῦ προτείνοντος νὰ βαλσαμώση τὸ λείψανον «τοῦ ἀξιεράστου ζώου». Ἂν δὲ ἐκινδύνευε νὰ μεταβῆ εἰς τὰς αἰωνίους μονὰς διακεκριμένον τῆς Συριανῆς κοινωνίας μέλος, τότε ὄχι νὰ κρυώση, ἀλλ᾿ οὐδὲ κὰν νὰ ξεψυχήση ἐπερίμεναν οἱ προσφερόμενοι νὰ διαιωνίσωσι διὰ γυψίνου ἐκμάγματος τὴν ὄψιν «τοῦ ἐπιφανοῦς μεταστάντος» ἢ νὰ ὑμνήσωσι τὰ ἀλησμόνητα ἔργα τοῦ εἰς τὰ ἔγκριτά της Ἰταλίας φύλλα. Ἀδύνατον εἶναι νὰ ἀνακαλέσω εἰς τὴν μνήμην μου τὰς τοιαύτας παρὰ τὴν θύραν παντὸς ἑτοιμοθανάτου συνελεύσεις πειναλέων Ἰταλῶν, χωρὶς νὰ ἐνθυμηθῶ συγχρόνως τὸ δημοτικὸν δίστιχον·
Ὡσάν κοράκοι κάθουνται τριγύρω τοῦ κραββάτου
καὶ καρτεροῦν κι᾿ ἐγδέχονται τὸ πότες θὰ ψοφήση.
Τὸ δὲ κακὸν ἦτο, ὅτι δὲν περιωρίζοντο μόνους τοὺς νεκροὺς ν᾿ ἀνυμνῶσιν, ἀλλὰ καὶ τῶν ζώντων διέστρεφον τὸν νοῦν διὰ τῶν ὀγκωδεστάτων ἐγκωμίων. Οἱ Λατῖνοι ποιηταὶ ἐσατύρισαν ἀσπλάγχνως τὴν χαμερπῆ κολακείαν τῶν ἐπὶ Αὐγούστου πανταχόθεν συρρευσάντων εἰς τὴν Ἰταλίαν Γραικύλων. Τούτους ὅμως ὑπερέβησαν κατὰ πολὺ οἱ εἰς Σύραν καταφυγόντες ἀπόγονοι τῶν σατυριστῶν. Δύσκολον ἦτο νὰ εὑρεθῆ καθ᾿ ὅλην τὴν νῆσον ἀξιότιμος τὶς μεγαλέμπορος, καταστηματάρχης, λουκουμοποιός, τοκιστής, βυρσοδέψης, σαράφης, ἢ καραβοκύρης, τοῦ ὁποίου δὲν ὑμνήθη πεζῶς καὶ ἐμμέτρως 'l'acuto ingegno' καὶ 'il raro talento'. Ἡ δὲ πρὸς τὰς εὐγενεῖς αὐτῶν κυρίας ἰταλικὴ λατρεία ὑπερέβαινε τὰ ὅρια τοῦ κωμικοῦ καὶ τοῦ πιστευτοῦ. Μεταξὺ τῶν οἰκοδεσποινῶν τούτων ὑπῆρχον βεβαίως καὶ τίνες πράγματι εὐπρόσωποι. Καὶ αὔται ὅμως ἔπρεπε νὰ ἀρκεσθῶσι δι᾿ ἔλλειψιν ἄλλων ὑπερβολικωτέρων εἰς τὰς αὐτὰς ὁμοιώσεις πρὸς ἄνθος λειμῶνος, ἄγγελον, Ἥραν, Ἤβην ἢ Παναγίαν, διὰ τῶν ὁποίων ὑμνεῖτο καὶ τῶν ἀσχήμων ἡ εὐμορφία. Ἡ τοιαύτη Ἰταλῶν κολάκων ἐπιδρομὴ συνετέλεσε, νομίζομεν, κατὰ πολὺ εἰς τὴν ἀνάπτυξιν τοῦ κυριωτάτου τῶν τότε Συριανῶν ἐλαττώματος, τῆς ἐπάρσεως, τοῦ φουσκώματος, τῆς ἐπιδεικτικῆς ἀπαγγελίας κοινῶν τόπων καὶ τῶν ἄλλων τῶν νεοπλούτων γελοίων. Ἀλλὰ διὰ νὰ μὴ φανῶμεν ἄδικοι ἢ κακόγλωσσοι, σπεύδομεν νὰ προσθέσωμεν, ὅτι κάπως γελοῖοι ἦσαν οἱ τότε προύχοντες τῆς Σύρου, κατὰ δὲ τὰ λοιπὰ ἀγαθοὶ καὶ τίμιοι ἄνθρωποι. Ἀδιστάκτως δὲ πιστεύομεν ὅτι, ἂν ἔπραττον τότε ὅσα ἔπειτα ἔπραξαν οἱ σύμβουλοι, σύνδικοι, διαχειρισταὶ καὶ δῆθεν πιστωταὶ τῆς μακαρίτιδος ἀτμοπλοϊκῆς ἐταιρίας, ἐξάπαντος θὰ ἐλιθοβολοῦντο. Ἀλλ᾿ ἂς ἐπανέλθωμεν ἢ μᾶλλον ἂς ἔλθωμεν εἰς τοῦ σκύλου τὴν ἱστορίαν.
Ἐξ ὅλων τῶν Ἰταλῶν ἀποίκων διασκεδαστικώτατος ἦτο βεβαίως ὁ πρώην γαριβαλδινὸς λοχίας Γιαμβατίστας, ὁ προτιμήσας παντὸς ἄλλου τὸ ἐπάγγελμα σαλτιμπάγκου ἢ θαυματοποιοῦ, τὸ ὁποῖον μετήρχετο ἐπὶ τῆς πλατείας, ἀκριβῶς ἀντικρὺ τοῦ Λυκείου, πρὸς μεγάλην τῶν ὑποτρόφων χαράν. Τὸν θίασον ἀπετέλουν ὁ ρηθεὶς Γιαμβατίστας, ὁ δωδεκαετὴς υἱός του Κάρλος καὶ μεγαλόσωμος σγουρόσκυλος (barbet) φέρων τὸ ὄνομα Πλούτων. Τὰ θαύματα τοῦ θιασάρχου, αἱ λαθροχειρίαι πεσσῶν, αἱ σφαιροβολίαι, αἱ πυραμίδες καὶ αἱ καταπόσεις φλεγόντων ἀνθράκων ἦσαν ἐκ τῶν συνηθεστάτων, καὶ ἔτι κοινότερα τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ τὰ 'θανάσιμα πηδήματα' (salti mortali), ὁ χορὸς μεταξὺ αὐγῶν καὶ αἱ ἐξαρθρώσεις. Πολὺ μᾶλλον τούτων εἵλκυε τὴν περιέργειαν καὶ τὰ πεντάλεπτα τῶν Συριανῶν ὁ σκύλος, ζητοκραυγάζων ἢ μᾶλλον ζητογαβγίζων ὑπὲρ τοῦ Γαριβάλδη, ἤτοι πρὸ πασσάλου ἐνδυθέντος κόκκινον χιτῶνα, ἢ ὁρμῶν νὰ σπαράξη τὸν Ἰησουίτην ἢ τὸν Ραδέσκην, τὸν αὐτὸν δηλ. πάσσαλον φέροντα μαῦρον ράσσον ἢ ἀσπρόχρυσον στολὴν καὶ πῖλον πτερωτὸν Αὐστριακοῦ στρατάρχου. Ἀκόμη νοστιμώτερος ἦτο ὅταν ὄρθιος ἐπὶ τῆς τραπέζης καὶ ἔχων ἐπὶ κεφαλῆς ἀρχιερατικὸν διάδημα ἐκ χρυσοχάρτου, ἐμιμεῖτο τὸν πάπαν Πίον Νόννον, εὐλογῶν διὰ τῶν ἐμπροσθίων ποδῶν τοῦ τὰ πλήθη τῶν πιστῶν, καὶ ἐξ ἴσου διέπρεπεν εἰς τὴν λεγομένην 'Κρίσιν τοῦ Πάριδος', ἀπονέμων ἀλανθάστως τὸ μῆλον ἢ μᾶλλον πορτοκάλιον εἰς τὴν ὡραιοτέραν ἐκ τῶν προσαγομένων πλύστραν ἢ παραμάνναν.
Όπως οἱ λόγιοι συμπατριῶται του μετέβαλλον εἰς τοὺς στίχους των τὰς Συριανὰς κυρίας εἰς ἀγγέλους καὶ Ἤβας, οὕτω καὶ ἐκεῖνος διὰ τῆς ἀπονομῆς τοῦ ἄθλου ἀνηγόρευε λαϊκᾶς Ἀφροδίτας. Ἀλλὰ πρὸ πάντων ἀλησμόνητος ἦτο ὅταν, βαδίζων ἐπὶ τῶν ὀπισθίων ποδῶν καὶ κρατῶν μεταξὺ τῶν ὀδόντων μικρὸν δίσκον, περιήρχετο μετὰ τὸ τέλος τῆς παραστάσεως τὰς τάξεις τῶν θεατῶν ταπεινῶς ὑποκλινόμενος πρὸ ἑκάστου καὶ ἔπειτα προσηλώνων ἐπ᾿ αὐτοῦ ἀνεκφράστου γλυκύτητος ἐπαιτικὸν βλέμμα. Κάλλιστα δὲ γνωρίζων πόσον ὑπὸ τῶν μαθητῶν ἠγαπάτο, εὐθὺς μετὰ τὴν περιφορὰν τοῦ δίσκου εἰς τὴν πλατεῖαν, εἰσώρμα εἰς τὸ Λύκειον, εὔθυμος καὶ θορυβώδης ἂν διεσκεδάζομεν εἰς τὴν αὐλὴν ἢ τοὺς διαδρόμους, ἄφωνος, αἰδήμων καὶ συνεσταλμένος, ἂν εὑρισκόμεθα εἰς τῶν παραδόσεων τὰς αἰθούσας.
Ἡμέραν ἐν τούτοις τινὰ ὁ διδάσκαλος τῆς Κατηχήσεως, ὁ τότε ἁπλοῦς ἱερεὺς καὶ ἔπειτα ἐπίσκοπος Χαλκίδος ἀοίδιμος Δαβὶδ Μολοχάδης, μὴ γνωρίζων τὸν εἰσερχόμενον ἤγειρε τὴν ράβδον του νὰ τὸν ἀποδιώξη. Ἀλλὰ πρὶν ἡ ράβδος καταπέση, συνηντήθησαν τοῦ καλοῦ ἱερέως καὶ τοῦ καλοῦ σκύλου οἱ ὀφθαλμοὶ καὶ ἀποτέλεσμα τῆς συναντήσεως ἐκείνης ἦσαν ἡ ἀπόθεσις τῆς ράβδου καὶ ἡ προσθήκη πενταλέπτου εἰς τὸν ἔρανον τῶν μαθητών1. Οὗτοι διεσκέδαζον ἐνίοτε ὑποβάλλοντες τὴν ἀκεραιότητα τοῦ Πλούτωνος εἰς δεινὴν ἀληθῶς δοκιμασίαν. Ἀντὶ χαλκίνου κέρματος εἰς τὸν δίσκον ἐπρόσφερον εἰς αὐτὸν κατὰ γῆς τεμάχιον ἄρτου, κουλούραν ἢ καὶ κατημέρι. Ἀλλ᾿ εἰς ποῖον ἄρα ἀνῆκε τὸ οὕτω προσφερόμενον, εἰς τὸν θίασον ὡς τὰ πεντάλεπτα ἐταιρικῶς, ἢ τὸν εἰσπράκτορα προσωπικῶς; Τοῦτο ἦτο τουλάχιστον ἀμφίβολον. Τὸ τίμιον ὅμως τετράποδον, ἀντὶ νὰ λύση αὐθαιρέτως τὸ ζήτημα ὑπὲρ ἑαυτοῦ, καταβροχθίζον τὸ προσφερόμενον, ἔθετε κατὰ γῆς τὸν δίσκον, ἐπρόσθετεν εἰς τὰ νομίσματα τὴν εἰς εἶδος προσφοράν, ἐλάμβανε καὶ πάλιν εἰς τὸ στόμα τὸν δίσκον, καὶ ἔτρεχε νὰ παραδώση ἀκέραιον τὸ περιεχόμενον αὐτοῦ εἰς τοὺς κυρίους του. Ἡ τοιαύτη διαγωγὴ ἦτο τόσον μᾶλλον ἀξιοθαύμαστος, καθ᾿ ὅσον οὐδεμία ὑπῆρχε βεβαιότης, ὅτι θὰ ἠμείβετο λαμβάνον ὅλα τὰ φαγώσιμα. Οἱ θαυματοποιοὶ ὑπερηγάπων βεβαίως τὸν σκύλον των, ἀλλὰ καὶ δὲν ἔτρωγαν ἢ τουλάχιστον δὲν ἐχόρταιναν οἱ ἴδιοι καθ᾿ ἡμέραν.
Ὑπῆρχον ἐν τούτοις καὶ τίνες κατ᾿ ἔτος ἡμέραι, κατὰ τὰς ὁποίας ὄχι μόνον ἔτρωγαν ἀλλὰ καὶ ἔπιναν οἱ Ἰταλοὶ μέχρι κόρου, πανηγυρίζοντες διὰ συμποσίου τὴν ἐπέτειον ἐπαναστατικοῦ τίνος κατορθώματος. Ἀφθόνως τότε ἔρρεεν ὁ οἶνος τῆς Σαντορίνης, ὁ μόνος ἐκ τῶν ἑλληνικῶν ἐνθυμίζων εἰς τοὺς ἐξορίστους τῆς πατρίδος των τὸ γλυκὺ 'δάκρυον τοῦ Χριστοῦ' ἢ τὸ βαρὺ νέκταρ τῆς Μαρσάλας. Ἐκ τοιαύτης ἐπιστρέφων ἡμέραν τινὰ ὑπερεύθυμος εὐωχίας ἀπεδύθη εἰς τὴν συνήθη ἐπὶ τῆς πλατείας παράστασιν ὁ Γιαμβατίστας, καὶ κατὰ κακήν του τύχην δὲν παρέλειψε τὴν πυραμίδα. Αὕτη ἀποτελεῖται, ὡς πάντες γνωρίζουσιν, ἐκ στιβάδος παντοίων ἀλλεπαλλήλων σκευῶν, τραπεζίων, καθισμάτων, βαρελίων, σταμνίων καὶ φιαλῶν καὶ τὴν ἐπὶ τῆς κορυφῆς πάντων τούτων ἀνύψωσιν ὡς ἀγάλματος τοῦ θαυματοποιοῦ. Τῶν πυραμίδων τούτων ἡ στερεότης δὲν εἶναι ἀκριβῶς ὅση καὶ ἡ τῶν αἰγυπτιακῶν, καὶ πολλὴ ἀπαιτεῖται παρὰ τοῦ ἀναβάτου ἀσφάλεια πατήματος καὶ προσοχὴ πρὸς διατήρησιν τῆς ἀσταθοῦς αὐτοῦ ἰσορροπίας. Ταύτην καθίστανον τὴν ἡμέραν ἐκείνην οἱ ἀτμοὶ τοῦ θηραϊκοῦ οἴνου ἔτι ἀσταθεστέραν. Καὶ κατώρθωσε μὲν ὁ Γιαμβατίστας ν᾿ ἀκινητήση ἐπὶ τίνας στιγμᾶς ἐπὶ τοῦ ὑψηλοῦ αὐτοῦ βάθρου, ἀλλ᾿ αἴφνης, ἐνῷ ἐσταύρωσεν ἐπὶ τοῦ στήθους τὰς χεῖρας πρὸς ἀπομίμησιν τοῦ Βοναπάρτε, τὸ ὅλον οἰκοδόμημα ἐσείσθη καὶ κατέπεσε μετὰ φοβεροῦ πατάγου, τοῦ ὁποίου ὑπερεῖχεν ὁ ὀξύτερος ἦχος τῶν συντριβομένων ὑαλίων. Οἱ θεαταὶ ἐπίστευσαν κατ᾿ ἀρχὰς ὅτι περιείχετο καὶ ὁ σεισμὸς οὗτος εἰς τὸ πρόγραμμα τῆς παραστάσεως. Ἡ ζημία δυστυχῶς ἦτο πραγματικὴ καὶ πολὺ ἀνωτέρα τῆς ἐν ἀρχῇ ὑπολογισθείσης. Πλὴν τῶν σταμνίων καὶ τῶν φιαλῶν εἶχον σπάσει κατὰ τὴν πτῶσιν καὶ ἀμφότερα τὰ ὀστᾶ τῆς κνήμης τοῦ δυστυχοῦς σχοινοβάτου, τὸν ὁποῖον θέσαντες οἱ προσδραμόντες κλητῆρες ἐντὸς φορείου μετεκόμισαν εἰς τὸ νοσοκομεῖον, ἀκολουθούμενον ὑπὸ τοῦ ὀδυρομένου Κάρλου καὶ τοῦ Πλούτωνος, τοῦ ὁποίου δὲν ἐφαίνετο μικροτέρα ἡ ἄφωνος λύπη. O τότε ἀρχίατρος τοῦ Συριανοῦ νοσοκομείου ἦτο ὄχι μόνον καλὸς χειρουργός, ἀλλὰ καὶ κάλλιστος ἄνθρωπος. Εὐσπλαγχνισθεὶς τοὺς ἀθλίους ἐκείνους, ἐφιλοξένησε πλὴν τοῦ παθόντος εἰς τὸ κατάστημα τὸν υἱόν του καὶ τὸν σκύλον.
Τὸ διπλοῦν κάταγμα τοῦ θαυματοποιοῦ ἀπεδείχθη ἀνεπίδεκτον συγκολλήσεως καὶ ἐπεβάλλετο ἀναποδράστως τῆς κνήμης ἡ ἀποκοπή. Ὁ αἰθήρ, τὸ χλωροφόρμιον καὶ αὐτὴ ἡ διὰ τοῦ ψύχους τοπικὴ ἀναισθησία δὲν ἦσαν ἀκόμη συνήθη ἐν Σύρῳ κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην, ὁ δὲ παθὼν ἔπρεπε νὰ ὑπομείνει ἀμείωτον τῆς ἐγχειρήσεως τὴν ὀδύνην. Πρὶν ἢ προβῇ εἰς ταύτην, διέταξεν ὁ ἰατρὸς ἐκ φόβου συγκινήσεως τὴν ἀπομάκρυνσιν τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀκρωτηριαζομένου, κατὰ παράκλησιν ὅμως αὐτοῦ ἔστερξε νὰ μείνη ὁ σκύλος. Ὁ σχοινοβάτης περιβαλῶν διὰ τοῦ βραχίονος τὴν οὐλότριχα κεφαλὴν τοῦ πιστοῦ συντρόφου του, ἐστήριζεν αὐτὴν εἰς τὴν ἰδικήν του, καὶ εὐθὺς ἔπειτα ἤρχισε τῆς μαχαίρας καὶ τοῦ πρίονος ἡ ἐργασία.
Oἱ ἐκ τῆς ὀξύτητος τοῦ πόνου στεναγμοὶ τοῦ ἀκρωτηριαζομένου ἠρέθιζον τὸν Πλούτωνα, μὴ δυνάμενον νὰ μαντεύσῃ διὰ τίνα λόγον ἐβασάνιζαν τὸν αὐθέντην του τόσον σκληρῶς. Ὅτε δὲ κατὰ τὸ τέλος τῆς ἐγχειρήσεως ἐλιποθύμισεν οὗτος ἐκ τῆς ἀφθόνου τοῦ αἵματος ροῆς, ἀπομείνας ὁ σκύλος ἐλεύθερος ὤρμησε νὰ τὸν ἐκδικήση, δαγκάνων τὸν γυμνὸν βραχίονα τοῦ χειρουργοῦ. Ἀλλ᾿ οὗτος ἦτο, ὡς εἴπομεν, ἀγαθώτατος ἄνθρωπος. Ἀντὶ νὰ θυμώση ἔσπευσε νὰ ἀναχαιτίση τοὺς πρὸς ἐπίδειξιν ζήλου κακοποιοῦντας τὸν Πλούτωνα νοσοκόμους, διατάξας ν᾿ ἀφεθῆ ἀνενόχλητος παρὰ τὴν κλίνην τοῦ κυρίου του.
Εἰς τὴν αὐτὴν τοῦ νοσοκομείου αἴθουσαν ἔτυχε νὰ παραμένῃ πρὸς τελείαν ἀνάρρωσιν καὶ ἄλλος Ἰταλός, πλανόδιος ἐκριζωτὴς ὀδόντων καὶ πωλητὴς μαγικῶν φίλτρων, μετερχόμενος τὸ ἐμπόριόν του εἰς τὰ χωρία ὅπου εὐκολωτέρα ἦτο ἡ εὕρεσις ἀγοραστῶν πανακείας καὶ ἀγαποχόρτου. O ἀγύρτης οὗτος, κάλλιστα γνωρίζων τὴν δεκαροσυλλεκτικὴν τοῦ Πλούτωνος ἱκανότητα, ἐσκέφθη ἐν τῷ πλήθει τῆς ἀσυνειδησίας του νὰ στερήση τῆς μόνης του παρηγορῖας τὸν ἠκρωτηριασμένον αὐτοῦ συμπατριώτην. Ὠφελούμενος ἐκ τῆς ἀπουσίας τοῦ νέου Κάρλου, τοποθετηθέντος διὰ συστάσεως τοῦ ἰατροῦ εἰς ἱκανῶς ἀπέχον βαφεῖον, ἠσχολήθη διὰ παντοίων περιποιήσεων νὰ ἑλκύση τοῦ σκύλου τὴν ἐμπιστοσύνην, τὴν δὲ ἡμέραν τῆς ἐξόδου τοῦ ἐκ τοῦ νοσοκομείου κατώρθωσε νὰ προπεμφθῇ παρ᾿ αὐτοῦ μέχρι τῆς ἄκρας της ὁδοῦ. Ἐκεῖ ὅμως ἐπέμεινεν ὁ Πλούτων νὰ τὸν ἀποχαιρετήση, οὔτε διὰ θωπειῶν, οὕτω διὰ τῆς ἐπιδείξεως ὀρεκτικοῦ ἀλλάντος πειθόμενος νὰ προβῇ περαιτέρω. Ἀποτυχούσης τῆς ἀποπείρας διαφθορᾶς, ἠναγκάσθη ὁ ἅρπαξ νὰ καταφύγη εἰς τὴν χρῆσιν σχοινίου, διὰ τοῦ ὁποίου παρέσυρε τὸ ταλαίπωρον ζῷον, ὀτὲ μὲν θορυβωδῶς διαμαρτυρόμενον, ὀτὲ δὲ κινδυνεῦον διὰ τῆς ἀντιστάσεως αὐτοῦ νὰ πνιγῆ. Καθ᾿ ὁδὸν ἔτυχε νὰ συναντήση νοσοκόμον, εἰς τὸν ὁποῖον διηγήθη ὅτι ἀγοράσας παρὰ τοῦ κυρίου τοῦ τὸν σκύλον, εἶχε δικαίωμα νὰ τὸν συμπαραλάβη καὶ ἄκοντα εἰς τὰ Χροῦσα.
Ἡ ἐκ τῆς στερήσεως τοῦ συντρόφου του λύπη καὶ ἡ ἐκ τῆς πρώην κακῆς διαίτης δυσκρασία τοσοῦτον ἐδείνωσαν τὴν κατάστασιν τοῦ δυστυχοῦς θαυματοποιοῦ, ὥστε ἐρχόμενος πρωίαν τινὰ ὁ υἱός του νὰ τὸν ἐπισκεφθῆ εὗρε τὴν κλίνην κενὴν καὶ τὸν πατέρα του ἐντὸς φερέτρου ἕτοιμον πρὸς μετακόμισιν εἰς τὴν τελευταίαν του κατοικίαν.
Ὀκτὼ μετὰ τὴν ἀπαγωγήν του ἡμέρας καὶ δυὸ ὥρας μετὰ τὴν ἐκφορὰν τοῦ νεκροῦ ὁ Πλούτων, ὅστις εἶχε κατορθώσει νὰ δραπετεύσῃ ἀπὸ τὰ Χροῦσα, ἔξεεν ἐπιμόνως τὴν ἐξώθυραν τοῦ νοσοκομείου. Ταύτην ἤνοιξε δυστυχῶς εἰς αὐτὸν ἀντὶ τοῦ θυρωροῦ τελειόφοιτος τῆς ἰατρικῆς σχολῆς, προσληφθεὶς ὡς βοηθὸς τοῦ χειρουργοῦ. O ἀποτρόπαιος ἐκεῖνος ἄνθρωπος ἠσχολεῖτο πρὸς διαβόησιν τοῦ ὀνόματός του εἰς πειράματα ζωντοτομίας, τῆς συνισταμένης, ὡς γνωστόν, εἰς τὴν ἀντὶ πτώματος ἀνατομὴν ζωντανοῦ θύματος πρὸς ἐπισκόπησιν τῆς λειτουργίας τῶν ἐσωτερικῶν του ὀργάνων, τῆς κινήσεως τῶν μυώνων καὶ τῶν ἀποτελεσμάτων τῆς τομῆς τοῦ νεύρου ἢ τῆς ἐξαιρέσεως ἐγκεφαλικοῦ λοβοῦ. Αἱ θηριωδίαι αὗται ἐνδέχεται μὲν νὰ ἦναι χρήσιμοι εἰς τοὺς σπουδαστάς, ἀλλ᾿ ἐξ ἀρχῆς ἐπροκάλεσαν καὶ ἐξακολουθοῦσι προκαλοῦσαι τὴν ἀγανάκτησιν καὶ τὰς διαμαρτυρήσεις πάντων τῶν ἐχόντων σπλάγχνα.
Ἡ θέα τοῦ καλοῦ ἐκείνου ζῴου, ἀσθμαίνοντος ἐκ τοῦ μακροῦ δρόμου, τοῦ σείοντος τὴν οὐρὰν καὶ μὲ ἀνθρώπινον βλέμμα ἱκετεύοντος νὰ τοῦ ἀνοιχθῇ ἡ θύρα τῆς αἰθούσης, ὅπου ὑπέθετεν ἀκόμη εὑρισκόμενον τὸν αὐθέντην του, δὲν ἴσχυσε νὰ μαλάξῃ τὴν λιθίνην τοῦ ζωοτόμου καρδίαν. Συλλαβὼν τὸν ἀνύποπτον Πλούτωνα καὶ δέσας αὐτὸν ἐπὶ τῆς ἀνατομικῆς τραπέζης, ἤρχισε νὰ κρεουργῇ τὰς σάρκας του ἀνηλεῶς. Ἐνῷ εἰς τοιαύτην παρεδίδετο διασκέδασιν, ἐπέστρεφεν ὁ Κάρλος εἰς τὸ νοσοκομεῖον πρὸς παραλαβὴν τῆς πενιχρᾶς πατρικῆς κληρονομίας, ἤτοι δέματος θεατρικῶν ἐνδυμάτων. Ὁ ἐκ τῆς μαχαίρας πόνος καὶ ἡ αἴσθησις τῆς προσεγγίσεως τοῦ νεαροῦ κυρίου του μετέδωκαν εἰς τὸν Πλούτωνα δυνάμεις ἰκανὰς νὰ συντρίψῃ τὰ δεσμά του καὶ νὰ προβάλῃ κάτωθεν τῆς θύρας τὸν δασύμαλλον αὐτοῦ πόδα καταιματωμένον. Σπαραξικάρδια ἀντήχησε τότε ἡ δυωδία τοῦ πρὸς τῆς κλειστῆς θύρας κλαίοντος παιδίου καὶ τοῦ ὄπισθεν αὐτῆς γοερῶς ὑλακτοῦντος σκύλου. Ὁ θόρυβος ἐκεῖνος προσείλκυσε τὸν ἰατρόν, εἰς τοῦ ὁποίου τὸ βροντοφώνημα ἠναγκάσθη ὁ ζωοτόμος νὰ ὑπακούσῃ, ἀνοίγων τὴν θύραν. Ὁ Πλούτων ἐχύθη εἰς τὰς ἀγκάλας τοῦ ὀρφανοῦ, ὁ δὲ ἰατρὸς ἐπέδειξε καὶ πάλιν τὴν ἀγαθότητα τῆς ψυχῆς του, δὶς πτύσας εἰς τὸ πρόσωπον τοῦ βδελυροῦ δημίου καὶ ἔπειτα περιδέσας μετὰ πάσης ἐπιμελείας τὰς χαινούσας τοῦ θύματος πληγάς, εἰς τὸ ὁποῖον διέταξε νὰ προσφέρωσι πινάκιον γάλακτος καὶ νὰ τὸ ἀφήσωσιν ἔπειτα νὰ ἡσυχάσῃ.
Ἀδύνατον ὅμως ἦτο νὰ εὕρῃ ὁ Πλούτων ἡσυχίαν πρὸ τῆς ἀνευρέσεως καὶ τοῦ πρεσβυτέρου του κυρίου. Εὐθὺς ὡς ἔμεινε μόνος, ὠρθώθη ἐπὶ τῶν κλονουμένων ποδῶν του καὶ ἔσπευσεν εἰς τὸ θεραπευτήριον καὶ ἐκεῖθεν εἰς τὴν μικρὰν ὑπόστεγον αὐλήν, ὅπου ἀπεθέτοντο μέχρι τῆς ἐκφορᾶς των οἱ ἀποθανόντες. Ὁδηγὸν ἔχων τὴν ἀλάνθαστον ρῖνα του καὶ ὅτε μὲν τὴν γῆν, ὅτε δὲ τὸν ἄνεμον ὀσφραινόμενος κατώρθωσε ν᾿ ἀνεύρῃ καὶ νὰ ἀκολουθήσῃ τὴν ὁδὸν πρὸς τὸ νεκροταφεῖον. Ἡ ἐλεεινὴ ἐν τούτοις καὶ ἀλλόκοτος ὄψις τοῦ τυλιγμένου εἰς αἱμοβαφῆ πανία ἐκείνου σκύλου ἐκίνει τὴν περιέργειαν τῶν διαβατῶν καὶ ἐξήγειρε τὴν ἀσυνείδητον παιδικὴν ὠμότητα τῶν ἁγυιοπαίδων, οἵτινες ἔτρεχον κατόπιν αὐτοῦ κραυγάζοντες καὶ λιθοβολοῦντες. Τὴν ὥραν ἐκείνην ἐξελθόντες οἱ μαθηταὶ τοῦ Λυκείου εἰς τὸν συνήθη ἑσπερινὸν περίπατον ἀνήρχοντο ἐν στρατιωτικῇ παρατάξει τὸν ἀνήφορον τῆς Ἄνω Σύρου. Αἱ τάξεις διεσπάσθησαν ἀμέσως καὶ πάντες ἐτρέξαμεν εἰς βοήθειαν τοῦ κινδυνεύοντος φίλου μας, ἐνῷ ἐπρόβαλε πνευστιῶν ὁ Κάρλος ἐξ ἄλλης ὁδοῦ. Ἀλλ᾿ ἦτο πλέον ἀργά. O Πλούτων, τοῦ ὁποίου ἐξήντλησαν τὰς τελευταίας δυνάμεις ἡ ὁρμὴ τοῦ δρόμου, ὁ τρόμος καὶ οἱ λιθοβολισμοί, κατέπεσε πλησίον τῆς πύλης τοῦ νεκροταφείου, μόλις προφθάσας νὰ γλείψῃ τὰς χεῖρας τοῦ παιδίου πρὶν ἢ ἐκπνεύσῃ πρὸ τῶν γονάτων του.
Συλλέξαντες δι᾿ ἐράνου τρεῖς δραχμὰς κατεπείσαμεν δι᾿ αὐτῶν τὸν νεκροθάπτην ν᾿ ἀποθέσῃ τὸ λείψανον τοῦ Πλούτωνος εἰς λάκκον σκαφέντα πλησίον τοῦ νεκροταφείου, ἀφοῦ ἀδύνατον ἦτο νὰ ταφῇ ἐντὸς αὐτοῦ διὰ τὸν λόγον ὅτι εἶχε τέσσαρας πόδας. Πολλάκις ἔκτοτε ἀναγινώσκων ὅσα γράφονται περὶ μελλούσης ζωῆς ἔτυχε νὰ σκεφθῶ ὅτι, ἂν ἀληθεύῃ ἡ γνώμη τῶν πιστευόντων ὅτι δὲν ἐπιζῇ εἰς τὸ σῶμα πᾶσα ψυχή, ἀλλὰ μόνη ἡ πίστις, ἡ ἀφοσίωσις, ἡ αὐταπάρνησις καὶ ἡ ἀγάπη βραβεύονται εἰς τὰς αἰωνίους μονάς, πολὺ πιθανώτερον παρὰ πολλῶν μεταστάντων γνωρίμων φίλων μου εἶναι νὰ εὑρίσκεται ἐκεῖ ἡ ψυχὴ τοῦ καλοῦ ἐκείνου σκύλου.
1. O διευθυντὴς τοῦ Λυκείου ἐπέβαλλε κατ᾿ ἀμερικανικὸν σύστημα εἰς τοὺς γονεῖς νὰ χορηγῶσι κατὰ μήνα ἀνὰ πέντε δραχμὰς εἰς τοὺς μικροὺς καὶ δέκα εἰς τοὺς μεγάλους ὑποτρόφους, διὰ νὰ συνηθίζωσιν ἐνωρὶς εἰς τὴν διαχείρισιν χρημάτων. Εἰς οὐδένα ὅμως ἐπετρέπετο ἡ παροχὴ ἀνωτέρου ποσοῦ πρὸς ἀποφυγὴν πλουτοκρατικῶν διακρίσεων.
==========================================================
Ἐμμανουὴλ Ῥοΐδης - Αἱ ἐξοχαὶ τῶν Ἀθηνῶν
Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον πρὸ πάντων ἀρέσκει εἰς τοὺς ἐπισκεπτομένους τὸ ἄστυ ἡμῶν ξένους εἶναι ὅτι δὲν ἔχει προάστια. Πρὶν εἰσέλθη τις εἰς πᾶσαν ἄλλην πρωτεύουσαν ἢ ἐξέλθη αὐτῆς ἀναγκάζεται νὰ διαβῇ τόπους οἵτινες οὔτε πόλις εἶναι οὔτε ἐξοχή, ἀλλ᾿ εἶδος προθαλάμου χρησιμεύοντος εἰς τοποθέτησιν πάντων ὅσα θὰ ἀσχήμιζον τὴν πόλιν ἢ θὰ ἦσαν ὀχληρὰ εἰς τῶν πολιτῶν τὴν ὅρασιν, τὴν ὄσφρησιν ἢ τὴν ἀκοήν. Ἐκεῖ εὑρίσκονται αἱ ἀποθῆκαι, τὰ σιδηρουργεῖα, τὰ ἀτμοκίνητα ἐργοστάσια, τὰ σφαγεῖα, τὰ ζωοστάσια καὶ ὅσ᾿ ἄλλα ἀναγκάζονται παρ᾿ ἡμῖν οἱ δυστυχεῖς κάτοικοι τῆς ὁδοῦ Ἡφαίστου, τῆς Πλάκας, τῆς Βάθειας καὶ τοῦ Ψυρρῆ ν᾿ ἀνέχωνται περὶ αὐτούς. Χάρις εἰς τὴν ἀνοχὴν ταύτην τῶν πτωχῶν, ἔχουσιν ἐν Ἀθήναις αἱ ἀριστοκρατικαὶ συνοικίαι τὸ μοναδικὸν πλεονέκτημα τῆς ἀμέσου συγκοινωνίας πρὸς τοὺς ἀγρούς. Τὰ τελευταῖα μέγαρα τῶν λεωφόρων Ἀμαλίας, Πατησίων καὶ Κηφισσίας εἶναι σχεδὸν ἐξοχικά, οὐδ᾿ ἀπαιτοῦνται περισσότερα τῶν δέκα λεπτῶν διὰ νὰ ἐκπηδήσῃ τις ἀπὸ τῆς πλατείας τοῦ Συντάγματος εἰς τοὺς θάμνους τοῦ Λυκαβηττοῦ ἢ τοὺς περὶ τὴν Ἀκρόπολιν ἀγρούς. Ἀληθὲς εἶναι ὅτι οὐδ᾿ ἐκεῖ εὑρίσκει δένδρα καὶ νερά, ἀλλὰ τουλάχιστον αἶγας, φασκόμηλα, θυμάρια, χαμόμηλα καὶ ἀνεμώνας.
Ταῦτα δύναται νὰ θεωρήση ἀνεπαρκῆ μόνον ὁ μὴ λησμονήσας τὰ σχολικά του ἀναγνώσματα, τὰ παριλίσσια ἄλση, τὰ παρέχοντα σκιὰν καὶ δρόσον εἰς τοῦ Πλάτωνος καὶ τοῦ Ἀριστοτέλους τοὺς μαθητάς, τὰς περιγραφὰς τοῦ Φαίδρου, «τὰς ἀΰπνους κρήνας», τὰς «χλωρὰς βάσσας», τὸν «καλλίβοτρυν νάρκισσον», καὶ ὅσα ἄλλα εὔμορφα καὶ δροσερὰ πράγματα ὕμνησε δι᾿ ἀθανάτων στροφῶν ὁ Σοφοκλῆς.
Πάντα ταῦτα οὐδαμοῦ πλέον δύναται σήμερον ν᾿ ἀνευρεθῶσι παρὰ εἰς μόνα τὰ συγγράμματα τῶν ἀρχαίων. Μάτην ἐζήτησα παρὰ τῶν ἡμετέρων ἀρχαιολόγων νὰ μοὶ ὑποδείξωσι ποῦ ἔρρεε τὸ προσφιλὲς εἰς τὰς Ἀθηναίας παρθένους «πολὺ καὶ καλὸν ὕδωρ τοῦ Ἠριδανοῦ»· ἡ Ἐννεάκρουνος Καλλιρρόη σπανίως παρέχει ὕδωρ ἐπαρκὲς διὰ νὰ πλύνωσι τ᾿ ἀσπρόρρουχά των εἰς τὰς οἰκοκυρὰς τοῦ Βατραχονησίου, οὐδὲ θὰ ἠδύνατο σήμερον ὁ Σωκράτης νὰ δροσίσῃ τοὺς πόδας του εἰς τὸ ῥεῖθρον τοῦ Ἰλισσοῦ, ἀλλὰ τὸν μὲν χειμῶνα θὰ ἐβύθιζεν αὐτοὺς εἰς κίτρινον πηλόν, τὸ δὲ θέρος θὰ ἔκαιον τὰς πτέρνας του χάλικες πυρακτωμένοι.
Ἡ τοιαύτη γειτνίασις εἰς τὴν πόλιν εἴδους τινὸς ἐξοχῆς καὶ ἡ μικρὰ μεταξὺ αὐτῆς καὶ τῶν ἀπωτέρων διαφορὰ δύναται νὰ ἐξηγήση πῶς συμβαίνει νὰ εἶναι ὀλιγώτερον παντὸς ἄλλου λαοῦ φιλάγραυλοι οἱ Ἀθηναῖοι. Τὴν ἀπαραίτητον εἰς τοὺς Φράγκους καὶ τοὺς Γερμανοὺς δίμηνον ἀναπνοὴν ἐξοχικοῦ ἀέρος καὶ ἀνάπαυσιν τῆς ὁράσεως εἰς πρασινάδα ἀναπληρώνει παρ᾿ ἡμῖν τὸ ταξείδιον εἰς τὴν Εὐρώπην τῶν πλουσίων καὶ τὸ λούσιμον εἰς τὸ Φάληρον τῶν πολλῶν. Εἰς δὲ τὰς περὶ τὴν πόλιν ἐξοχὰς μεταβαίνουσιν ἐνίοτε μόνοι ὅσοι ἔτυχε νὰ κληρονομήσωσι περιβόλιον ἢ νὰ κτίσωσιν οἰκίαν, βοσκώμενοι ὑπὸ τῆς ἐλπίδος προσεχοῦς συνοικισμοῦ. Αἱ ἐλπίδες ὅμως αὐτῶν ἀπέβησαν κεναί. Ἂν τωόντι ἐξαιρέσωμεν τὸ Νέον Φάληρον, τὸ ὁποῖον δὲν εἶναι ἐξοχή, καὶ τὴν Κηφισσιάν, ἥτις μένει στάσιμος, παρήκμασαν πᾶσαι αἱ λοιπαί. Ἐνῷ εἰς διάστημα τεσσαρακονταετίας ἐπενταπλασιάθησαν οἱ κάτοικοι τῶν Ἀθηνῶν, ἠλαττώθη κατὰ πολὺ ὁ ἀριθμὸς τῶν κατὰ τὸ θέρος εἰς τὰς ἀγροικίας κατοικούντων. Τὸ δὲ δυστύχημα εἶναι ὅτι συνηλαττώθη σχεδὸν πανταχοῦ τοῦ ὕδατος καὶ τῶν δένδρων τὸ ποσόν.
Τὸ ὕδωρ ἀγοράζεται ἢ ἁρπάζεται ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων, τὰ δὲ δάση κατατρώγουσιν οἱ αἶγες ἢ ἐρημοῦσιν αἱ ἀνὰ πᾶν ἔτος ἀναπτόμεναι πρὸς αὔξησιν τῆς βοσκησίμου ἐκτάσεως πυρκαϊαί, τῶν ὁποίων ἀδύνατον εἶναι νὰ εὑρεθῶσι καὶ νὰ τιμωρηθῶσιν οἱ πασίγνωστοι αὐτουργοί, διὰ τὸν λόγον ὅτι δὲν ἔχουν ψήφους τὰ δένδρα καὶ ἔχουν ψήφους οἱ αἰγοβοσκοί. Τὰ ἀνοσιουργήματα ταῦτα προκαλοῦσι μὲν παροδικὴν ἐξέγερσιν τοῦ τύπου, ἀλλὰ μετ᾿ ὀλίγον λησμονοῦνται, ὅπως καὶ τὰ κατὰ καιροὺς ἀνακύψαντα ἐκ τῆς λήθης σχέδια τῆς ἀειμνήστου βασιλίσσης Ἀμαλίας περὶ ἀναδασώσεως τοῦ Ὑμηττοῦ. Τὸ ἀληθὲς εἶναι ὅτι ὁ Ἕλλην δὲν συμπαθεῖ πρὸς τὰ φυτά, ἑξαιρουμένων τῶν προσοδοφόρων. Πολλοὶ τεχνοκρῖται κατηγόρησαν τοὺς ἀρχαίους ὡς ἀνικάνους νὰ αἰσθανθῶσι καὶ νὰ ὑμνήσωσι τὰ θέλγητρα τῆς φύσεως, ὅπως οἱ σήμερον ρομαντικοί. Τὴν μομφὴν ταύτην δύναται νὰ εὕρη ἄδικον ὁ ἀναγινώσκων τὸν Οἰδίποδα ἐπὶ Κολωνῷ ἢ τὸν Ἱππόλυτον Στεφανηφόρον, ὄχι ὅμως καὶ ὁ ἀποβλέπων εἰς τὴν παρὰ τῶν ἀπογόνων αὐτῶν ἀνοχὴν τῆς καταστροφῆς τῶν δασῶν καὶ τῆς μεταποιήσεως εἰς ἄσβεστον γραφικωτάτων λόφων τῶν Ἀθηνῶν. Παραπέμποντες ἤδη εἰς τὸν Βεδέκερ καὶ τὰ Ἑλληνικὰ τοῦ Ραγκαβῆ τοὺς ἐπιθυμοῦντας τοπογραφικὰς καὶ ἀρχαιολογικὰς εἰδήσεις περὶ τῶν περιχώρων τῶν Ἀθηνῶν, θέλομεν ἀρκεσθῆ νὰ εἴπωμεν ὀλίγα τινὰ μόνο περὶ ἐκείνων τὰ ὁποῖα θεωροῦμεν ἀξιώτερα προστασίας.
Εἰς εἴκοσι λεπτῶν ἀπόστασιν ἀπὸ τῆς πλατείας τῆς Ὁμονοίας εὑρίσκει τις παρὰ τὴν ὄχθην ἢ μᾶλλον παρὰ τὴν κοίτην τοῦ Κηφισσοῦ τὴν Κολοκυνθοῦν καὶ τὰ συνεχόμενα μετ᾿ αὐτῆς Σεπόλια. Ὁ Ραγκαβὴβ μέμφεται τὸν Στράφωνα ἐπὶ ἀνακριβείᾳ ὡς εἰπόντα ὅτι ὁ ποταμὸς οὗτος ξηραίνεται τὸ θέρος, ἐνῷ εἶναι ἀέναον τὸ ρεῖθρον αὐτοῦ. Ὅταν πρωτοῆλθα ὀλίγον πρὸ τῆς μεταπολιτεύσεως εἰς τὴν Ἑλλάδα, εὗρον ὅτι εἶχε δίκαιον ὁ Ραγκαβὴς καὶ ἄδικον ὁ Στράβων. Κατ᾿ οὐδεμίαν τότε ὥραν τοῦ ἔτους ἔλειπε τὸ ὕδωρ ἐκ τοῦ Κηφισσοῦ. Δὲν ἔτυχε μὲν νὰ προβῶ εἰς καταμετρήσεις πρὸς ἐξακρίβωσιν τοῦ βάθους αὐτοῦ, κάλλιστα ὅμως ἐνθυμοῦμαι ὅτι, ὅταν μὲν ἦτο ὀλίγον ἔβρεχε μέχρι μέσης κνήμης τοὺς πόδας τοῦ ἵππου μου, καὶ ὅταν ἦτο πολὺ ἔφθανε μέχρι τῶν ἰδικῶν μου καὶ πολλάκις ἔτυχε διερχόμενος τὰ Σεπόλια νὰ περιπλεχθῶ εἰς ἀδιέξοδον λαβύρινθον διασταυρουμένων ρυακίων. Ταῦτα εἶναι περασμένα μεγαλεῖα καὶ σήμερον ὁ πόταμος οὗτος εἶναι σχεδὸν πάντοτε ξηρός. Ἐν ἐλλείψει ὅμως ὕδατος ὑπάρχουσι δυὸ καλλιμάρμαραι γέφυραι πρὸς ὑπέρβασιν ρεύματος ἀνυπάρκτου.
Ἀλλὰ καὶ οὕτω δὲν ἀπώλεσαν, δὲ ἐμὲ τολάχιστον, ὅλα των τὰ θέλγητρα τὰ Σεπόλια. Ἡ ἀπομένουσα ὀλίγη ὑγρασία ἀρκεῖ νὰ καταστήσῃ τερπνότατον τὸν περίπατον παρὰ τὴν κοίτην τοῦ πρώην Κηφισσοῦ. Ἡ βλάστησις δὲν δύναται μὲν νὰ ὀνομασθῆ πλουσία, ἀλλὰ εἶναι ἀπαράμιλλος κατὰ τὴν ποικιλίαν. Ἂν ἦμην βοτανικὸς θὰ ἠδυνάμην πρὸς πίστωσιν τούτου νὰ παρατάξω τὰ ὀνόματα ποικίλων φιλύδρων ἀνθυλλίων, σπαρτίων καὶ σπαθοχόρτων, καὶ παρ᾿ αὐτοῖς παντοῖα εἴδη καρδάμων, ρόκας, ἐλελισφάκων καὶ βατομούρων. Ὀλίγον ἄνωθεν τῆς Κολοκυνθοῦς ἐκπλήσσει κάπως τὸν διαβάτην ἡ αἰφνιδία συνάντησις λιμνάζοντος νερομαζώματος. Τὸ ὕδωρ τοῦτο, τὸ ἀντανακλῶν φυλλώματα καὶ ἀναπαυόμενον ἐπὶ χορτοσκεποῦς κοίτης, φαίνεται τόσο πράσινον, ὥστε θὰ τὸ ὑπέθετε τις ἄποτον ἂν δὲν ἔβλεπε νὰ τὸ ροφῶσιν ἀπλήστως αἱ ἀγελάδες, αἱ φημιζόμεναι ὡς δειναὶ ὑδατογνώστριαι.
Ἄξιον σημειώσεως εἶναι καὶ τῶν ὑπερκειμένων παντὸς φράκτου δονάκων. Οὐδαμοῦ της Ἀττικῆς ὑπάρχουσι τόσον πολλὰ καὶ τόσον εὔμορφα καλάμια. Ταῦτα εἶναι πρὸ πάντων χαριέστατα ὅταν ὑπὸ τὴν πνοὴν ἐλαφροῦ ἀνέμου συγκύπτουσι πρὸς ἄλληλα ὡς κρυφομιλοῦντα. Τὸ σύνηθες ἐλάττωμα πάσης ἐξοχῆς ἀποτελουμένης ἐξ ἀθροίσματος κήπων εἶναι οἱ περιφράσσοντες αὐτοὺς τοῖχοι· ἀλλ᾿ οἱ τῶν Σεπολίων δὲν εἶναι ὑψηλότεροι δωδεκαετοῦς παιδίου καὶ τὴν γυμνότητα αὐτῶν ἐνδύουσι παντοῖα φιλότοιχα φυτά. Τὸ πράσινον χρῶμα κυριαρχεῖ οὕτω ἄνευ διακοπῆς ὑφ᾿ ὅλας αὐτοῦ τὰς παραλλαγάς. Τὰ Σεπόλια εἶναι ἡ μόνη ὄασις τῆς μεταξὺ τοῦ Λυκαβηττοῦ καὶ τοῦ Δαφνίου αὐχμηρᾶς πεδιάδος. Ἀληθὲς εἶναι ὅτι δὲν ἔχουσιν οὔτε εὐρὺν ὁρίζοντα, οὔτε κλασσικὰ ἐρείπια, οὔτε γραφικοὺς βράχους καὶ ποικίλας ἐπ᾿ αὐτῶν τοῦ φωτὸς ἀντανακλάσεις, οὐδ᾿ ἄλλο τι τὸ δυνάμενον νὰ ἐμπνεύση τὸν ποιητὴν ἢ νὰ ἑλκύση τὸν καλλιτέχνην. Οἱ κῆποι οὗτοι δύνανται νὰ ὁμοιωθῶσι πρὸς ἐργοστάσια μαρουλίων καὶ ραφανίδων. Ἀλλ᾿ ἡ τοιαύτη πεζότης των ἔχει τὸ μέγιστον πλεονέκτημα νὰ συντελῆ πρὸς κατευνασμὸν πάσης διεγέρσεως τῆς φαντασίας καὶ τῶν νεύρων. Ἂν ὁ περιορισμὸς τῆς δραστηριότητος τούτων εἰς τὸ ἐλάχιστον ὅρον πρέπει νὰ εἶναι, ὡς θέλει ὁ Σοπεγχάουερ, τὸ κυριώτατον μέλημα παντὸς ὀρεγομένου νὰ γευθῇ τῆς ὀλίγης δυνατῆς ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ εὐδαιμονίας, ἂν τῷ ὄντι εὐτυχέστερον τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τὸ κτῆνος καὶ τοῦ κτήνους τὸ φυτόν, τὰ ἥσυχα καὶ πράσινα Σεπόλια φαίνονται καταλληλότερος παντὸς ἄλλου τόπος πρὸς τοιαύτην φυτοζωίαν, ὅπως καὶ ἡ γείτων Κολοκυνθοῦ πρὸς ἀπόλαυσιν τῆς μακαρίας ἐκείνης καταστάσεως τὴν ὁποίαν ὠνόμασεν ἀποκολοκύνθωσιν ὁ Σενέκας.
Ἐκ διαμέτρου ἀντίθετος εἶναι ὁ τύπος τῆς Καισαριανῆς, τῆς ποιητικωτάτης τῶν γειτόνων ἐξοχῶν. Αὕτη κεῖται εἰς μίαν καὶ ἡμίσειαν περίπου ὥραν πεζοπορίας ἀπὸ τῆς ὁδοῦ Κηφισσίας, εἰς ἱκανὸν ὕψος, ἐπὶ συδένδρου πλάτης τοῦ Ὑμηττοῦ. Τὸν κόπον τῶν ποδῶν ἀμείβει γενναίως ἡ ἐντρύφησις τῆς ὁράσεως εἰς θέαμα τοῦ ὁποίου αὐξάνουσι τὰ θέλγητρα ἐφ᾿ ὅσον τὶς ἀναβαίνει. Ἡ ἵδρυσις τῆς μονῆς ταύτης ἀνάγεται εἰς τὸν δέκατον πέμπτον αἰῶνα καὶ ἡ ὄψις αὐτῆς, ὡς πάντων τῶν μεσαιωνικῶν μοναστηρίων, μετέχει τῆς τοῦ φρουρίου. Ὅταν ἐπεσκέφθημεν αὐτὴν πρώτην φορὰν πρὸ τριακονταετίας, ἦτο μὲν ἤδη ἐν συνόλῳ ἠρειπωμένη, ἀλλ᾿ ἀπέμενεν ἀκόμη σειρὰ κελλίων κατοικησίμων καὶ κατοικημένων. Σήμερον ἠρειπώθησαν καὶ ταῦτα καὶ δὲν ἀπομένουν παρὰ ἄστεγοι τοῖχοι.
Οὐδ᾿ εἶναι μικροτέρα ἡ ζημία τῆς ἀραιώσεως τοῦ παρακειμένου δάσους, τοῦ ὁποίου ἀπέμειναν μόναι αἱ ἐλαίαι. Τὸ δάσος τοῦτο δὲν ἦτο μὲν ἐκτεταμένον, ἀλλ᾿ ἦτο τὸ μόνον ἐκ τῶν ὅσων εἶδον εἰς τὰ περίχωρα τῆς Ἀττικῆς τὸ παρέχον τὴν δυσεύρετον παρ᾿ ἡμῖν ἀπόλαυσιν περιπάτου ἢ ἀναπαύσεως ὑπὸ τὸν πράσινον θόλον ὑψηλῶν δένδρων. Πρὸς ἐκτίμησιν τοῦ μεγέθους τῆς ζημίας ἀρκεῖ τις ν᾿ ἀναλογισθῆ ὅτι χρήματα μόνο χρειάζονται πρὸς οἰκοδομὴν ἐντὸς δυὸ ἢ τριῶν ἐτῶν ὅσον δήποτε μεγαλοπρεποῦς λιθίνου θόλου, ἐνῷ ἀπαιτεῖται παρέλευσις ὁλοκλήρου αἰῶνος ὅπως ἀνέλθωσι τὰ δένδρα εἰς ὕψος ἱκανὸν νὰ σχηματίσωσι τοιοῦτον. Περὶ τούτου ὅμως ὀλίγον φροντίζουσιν οἱ μὴ διακρινομένοι βεβαίως ἐπὶ ἀλσοφιλίᾳ Ἀθηναῖοι.
Καθὼς πολλὰ τῆς Δύσεως μεσαιωνικὰ μοναστήρια, εἶχε καὶ ἡ Καισαριανὴ πηγήν, τῆς ὁποίας τὸ νερόν, πινόμενον ἐπί τινας ἡμέρας ἐκεῖ ὅπου ἀναβλύζει, εἶχε τὴν ἰδιότητα νὰ μεταβάλῃ εἰς μητέρας τὰς στείρας. Ἀθυρόστομοί τινες Φράγκοι χρονογράφοι δὲν ἠδέσθησαν νὰ παρατηρήσωσιν ὅτι αἱ πηγαὶ αὗται ἀπώλεσαν τὴν θαυματουργὸν αὐτῶν δύναμιν μετὰ τὴν διάλυσιν τῶν μονῶν καὶ τὴν ἀπέλευσιν τῶν καλογήρων. Καθ᾿ ὅσον ὅμως ἀφορᾷ τὴν ἐν Καισαριανῇ τεκνοδότειραν βρύσιν, τὸ ζήτημα δὲν φαίνεται δεκτικὸν ἀσφαλοῦς λύσεως, διὰ τὸν λόγον ὅτι ἀπὸ πολλοῦ ἤδη ἔπαυσαν μεταβαίνουσαι ἐκεῖ τὸ θέρος αἱ Ἀθηναίαι. Ὅπως τῶν ἄλλων περιχώρων αἱ ἐξοχαί, οὕτω ἐγκατελείφθη ἀπὸ τριακονταετίας ἤδη καὶ ἡ Καισαριανή. Ἀδίκως, πιστεύομεν, διότι ἦτο ἐξ ὅλων ἡ ἐξοχικωτέρα. Μόνο εἰς αὐτὴν δὲν ἠναγκάζετο τις νὰ μείνη κατάκλειστος μέχρι τῆς δύσεως τοῦ ἡλίου, ἀλλ᾿ ἠδύνατο καὶ ἐν ὥρᾳ μεσημβρίας νὰ περιδιαβάζῃ ὑπὸ τὸ ἡμίφως τῶν ἀκτίνων, αἵτινες εἰσέδυον ἠραιωμέναι καὶ πραείαι διὰ τοῦ πυκνοῦ κοσκίνου τῶν φυλλωμάτων. Οὐδ᾿ ἦτο ὀλιγώτερον ποιητικὴ ἡ μετὰ τὸ δεῖπνον ἀνάπαυσις ἐπὶ τοῦ ἄκρου δώματος τῆς μονῆς, ὅταν ἡ σελήνη ἐπρόβαλλε μεγάλη καὶ κατακόκκινη ὄπισθεν βυζαντινῆς καμάρας ἢ περιέλουε μεσουρανοῦσα διὰ τοῦ λευκοῦ αὐτῆς φωτὸς τὰ ἐρείπια καὶ τὰ δένδρα. Εἰς ταῦτα πρέπει νὰ προστεθῆ ὅτι δὲν ἦτο ὅλως ματαία ἡ ἐλπὶς νὰ ἴδῃ τις προβάλλουσαν αἰφνιδίως ἔκ τινος κελλίου ἀξιέραστον Ἀθηναίαν, ἐλθοῦσαν νὰ ζητήσῃ εἰς τὴν Καισαριανὴν πρόσκαιρον ἀπαλλαγὴν ἀπὸ τὸν καύσωνα, τὸν κονιορτόν, τὸ βάρος τῶν οἰκιακῶν φροντίδων, τὴν ἐνόχλησιν τῶν κοσμικῶν ὑποχρεώσεων ἢ καὶ τὴν πεζότητα τοῦ συζυγικοῦ βίου.
Οἱ λεγόμενοι Ἀμπελόκηποι οὐδὲν ἄλλο εἶναι παρὰ συνέχεια τῆς πλουτοκρατικῆς ὁδοῦ Κηφισσίας, ἀποτελούμενοι ἐξ ἡμισείας δωδεκάδος νεοδμήτων οἰκιῶν μὲ ἀξιώσεις τεκτονικῆς ἰδιορρυθμίας καὶ κήπους εὐανθεῖς καὶ καλοκτενισμένους, οὐδὲν ὅμως ἔχοντας τὸ ἐξοχικόν, διὰ τὸν λόγον ὅτι τὰ δένδρα δὲν δύνανται διὰ χρημάτων ν᾿ αὐτοσχεδιασθῶσιν, ὅπως τὰ ἑλβετικὰ καταλύματα καὶ οἱ μεσαιωνικοὶ πυργίσκοι, καὶ μόνοι οἱ ἀπόγονοι τοῦ νεοπλούτου θὰ εὐτυχήσωσιν ἡμέραν τινα ν᾿ ἀναπαυθώσιν ὑπὸ τὴν σκιὰν τῶν ὑπὸ τοῦ γενάρχου τῶν φυτευθέντων.
Μεταξὺ τῶν ἐπαύλεων τούτων διακρίνεται ἡ τοῦ κ. Θῶν, τοῦ προικίσαντος ἰδίᾳ δαπάνῃ καὶ διὰ κομψοῦ ναΐσκου τὸ χωρίον. Προστάτης ὧν τῆς καλλιτεχνίας εὐηρεστήθη νὰ μεταβάλῃ τὸν κῆπον εἰς ἔκθεσιν τῶν προϊόντων τῆς συγχρόνου ἡμῶν γλυπτικῆς. Ἀπέχοντες ν᾿ ἀποφανθῶμεν περὶ τῆς ἀξίας τῶν καλλιτεχνημάτων τούτων, ἀρκούμεθα νὰ εἴπωμεν ὅτι ἡ πυκνότης τῶν λευκαζόντων μεταξὺ τῆς χλόης μαρμάρων καὶ ἡ γειτνίασις τῆς μικρᾶς ἐκκλησίας μεταδίδουσιν εἰς τὸν εὐθαλῆ τοῦτον κῆπον ὄψιν τινὰ κοιμητηρίου.
Δὲν εἴμεθα πολὺ βέβαιοι ἂν δύναται τὸ Δαφνίον νὰ περιληφθῆ μετὰ τῶν Ἀθηναϊκῶν ἐξοχῶν, διὰ τὸν λόγον ὅτι εἶναι ἀκατοίκητον. Ἄξιον λόγου οἰκοδόμημα ὑπάρχει ἓν μόνον, τὸ Δρομοκαΐτειον Φρενοκομεῖον, ὑψούμενον ἐν μέσῳ ἐρημίας. Πρὸ εἴκοσι περίπου ἐτῶν ὑπῆρχε σχέδιόν τι συνοικισμοῦ καὶ εἶχον ἀποκτήσει ἀξίαν τινὰ αἱ παράλιοι ἐκτάσεις. Ἐκεῖ εἶχε συστηθῆ καὶ τὸ μόνον ἐν Ἑλλάδι ὀστρειδοτροφεῖον. Πάντα ὅμως τὰ σχέδια ταῦτα συνετάφησαν μετὰ τοῦ ἀποθανόντος ἐπιχειρηματίου καί, ὡς ἔχουσι σήμερον τὰ πράγματα, δὲν φαίνονται προωρισμένα νὰ ἐκταφῶσι προσεχῶς. Τὸ Δαφνίον, ἂν καὶ ἄξιον καλλιτέρας τύχης, ἀπομένει οὕτω, ἁπλοῦς τόπος ἐκδρομῆς, ἐπισκέψεως τοῦ μεσαιωνικοῦ ναΐσκου καὶ προγεύματος παρὰ τὴν ὄχθην τῆς θαλάσσης κατὰ τὰς εὐηλίους ἐκείνας χειμερινὰς ἡμέρας, αἵτινες εἶναι τὸ κάλλιστον πρὸς τοῦ Ἀθηναίους δώρημα τοῦ Θεοῦ.
Ἡ Κηφισσιά, ἀφοῦ κατέστη εὐπρόσιτος διὰ τοῦ σιδηροδρόμου καὶ ἀπέκτησεν εὐρωπαϊκὸν ξενοδοχεῖον, δύναται νὰ θεωρηθῆ ὡς ἡ ἱκανωτέρα νὰ θεραπεύση τὰς ἐξοχικὰς ὀρέξεις τῶν κατοίκων τῆς πρωτευούσης. Οὐδ᾿ αὕτη ὅμως προώδευσε πολύ. Κατὰ τὰς ἑορτασίμους ἡμέρας τοῦ θέρους μεταβαίνουσιν ἀθηναϊκαί τινες οἰκογένειαι νὰ γευματίσωσιν ἐν ὑπαίθρῳ, ἀλλ᾿ αἱ διερχόμεναι ἐκεῖ τὸ θέρος εἶναι ὁλογώτεραι τῶν πρὸ εἰκοσαετίας· οὐδ᾿ ἐπικρατεῖ πλέον μεταξὺ αὐτῶν οἵα πρὶν ἐξοχικὴ οἰκειότης. Τὸ δεῖπνον εἰς τὸ table d'hôte καὶ ὁ περίπατος ἐφ᾿ ἁμάξης διεδέχθησαν τὰ γεύματα ἐπὶ τοῦ χόρτου καὶ τὰς εὐθύμους ὀνηλασίας. Καὶ αὐτὸς ὁ γέρων πλάτανος φαίνεται κύπτων ὑπὸ τὸ βάρος τῆς ἡλικίας. Ἡ κόμη του ἠραιώθη καὶ οἱ κλάδοι του ἔχουσιν ἀνάγκην τοῦ στηρίγματος πασσάλων. Οὗτος ἦτο τὸ μόνον ἴσως ἄξιον λόγου δένδρον τῆς Ἀττικῆς καὶ δὲν ἀφίνει δυστυχῶς ἀπόγονον κανένα.
Τὸ δὲ Νέον Φάληρον πάντες γνωρίζουσι τί εἶναι. Εἶδος διαδρόμου πεντήκοντα περίπου βημάτων πλάτους καὶ πεντακοσίων μήκους, ὁριζόμενος ἀπὸ τὸ ἓν μέρος ὑπὸ τῆς θαλάσσης καὶ ἀπὸ τὸ ἄλλο ὑπὸ ἑνὸς κηπαρίου ραχιτικῶν δενδρυλλίων καὶ ἑνὸς ξυλίνου θεάτρου. Χάρις ὅμως εἰς τὴν συνδρομὴν ἐξαιρετικῶς εὐνοϊκῶν περιστάσεων, ἡ ἐπιτυχία τοῦ τοιούτου ἱδρύματος ὑπερέβη πᾶσαν ἐλπίδα. Τοῦτο ἦτο ὁ πρῶτος συνδεθεῖς μετὰ τῶν Ἀθηνῶν διὰ σιδηροδρόμου τόπος λουτρῶν καὶ συνάμα διασκεδάσεως. Ἐκεῖ κατὰ πρῶτον ἐθάμβωσε τὸ ἡλεκτρικὸν φῶς τῶν Ἑλλήνων τοὺς ὀφθαλμούς. Ὁ ἱδρυτὴς τοῦ συνοικισμοῦ ἀοίδιμος Κεχαγιᾶς ἤγειρε παρὰ τὴν θάλασσαν μέγαρον ὅπου συνεκάλει τὸ ἀνθόγαλα τῆς ἀθηναϊκῆς κοινωνίας εἰς ἀλησμονήτους μεταμεσημβρινὰς πανηγύρεις, αἵτινες ἐσυνέχιζον τῆς Ἀπόκρεῳ τὰς ἑσπερίδας. Τὸ θερινὸν ἰταλικὸν θέατρον τοῦ πρώτου ἔτους ἔτυχε κι ἐκεῖνο νὰ εἶναι, ὡς ἐκ τῆς ἐπιτυχοῦς συγκροτήσεως τοῦ θιάσου, τὸ ἄριστον τῶν ὅσα ηὐτύχησαν νὰ ἴδωσιν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ τὸ εἰσιτήριον εἰς αὐτὸ παρείχετο ὡς εἰκοσάλεπτον παράρτημα τοῦ σιδηροδρομικοῦ. Οἱ νεωτερισμοὶ οὗτοι ἦσαν βεβαίως ὑπεραρκοῦντες ὅπως ἐλκύσωσι τοὺς ἀπὸ τῶν ἀποστολικῶν χρόνων φημιζομένους διὰ τὸ φιλόκαινον αὐτῶν Ἀθηναίους. Τὸ συνωθούμενον κατὰ τὰς θερινὰς ἑσπέρας ἐπὶ τῆς ἀμμώδους παραλίας πλῆθος ἦτο τοσοῦτον, ὥστε πλειστάκις συνέβαινε νὰ παρατείνεται μέχρι τῆς τρίτης πρωινῆς ὥρας ἡ δι᾿ ἐκτάκτων συρμῶν ἐπάνοδος αὐτοῦ εἰς Ἀθήνας.
Ἀλλὰ τὸ μᾶλλον παντὸς ἄλλου συντελέσαν εἰς τὴν ταχίστην πρόοδον τοῦ συνοικισμοῦ ἦτο ἡ κερδοσκοπία. Τὸ ἀπὸ μακρὰς σειρᾶς ἐτῶν συσσωρευόμενον ἀποταμίευμα τῶν οἰκονομιῶν τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, τὸ μὴ ἐκμυζηθὲν ἀκόμη ὑπὸ τῶν ἐπιδραμόντων κερδοσκόπων, ἦτο τότε σημαντικὸν καὶ ἡ τοποθέτησις αὐτοῦ εἰς φαληρικὰ γήπεδα ἐφαίνετο οὐ μόνον ἀσφαλὴς ἀλλὰ καὶ ἐπικερδεστάτη. Αἱ πρὶν ἀνὰ στρέμμα πωλούμεναι ἀμμοσκεπεῖς ἐκτάσεις διηρέθησαν εἰς οἰκόπεδα, τῶν ὁποίων ἡ τιμὴ ἀνῆλθε τάχιστα, χάρις εἰς τὴν κερδοσκοπίαν, μέχρι τῶν πεντήκοντα παρὰ τὴν θάλασσα δραχμῶν. Οἱ ὠφεληθέντες ἐκ τῆς πωλήσεως τῶν γηπέδων διέθετον μέρος τοῦ κέρδους εἰς ἀνέγερσιν κομψῆς οἰκίας καὶ τούτους ἔσπευσαν νὰ μιμηθῶσι τόσοι ἄλλοι, ὥστε μετὰ τὴν ἐξάντλησιν τοῦ ἁλιπέδου ἤρχισαν νὰ κτίζωνται ἄλλα οἰκήματα ἀπὸ τῶν προπόδων μέχρι τῆς κορυφῆς τοῦ παρὰ τὴν ἄκραν αὐτοῦ βραχώδους λόφου. Ἡ τοιαύτη Φαληρομανία διήρκεσεν ὅσον διαρκοῦσιν αἱ μανίαι, ἀπέμειναν ὅμως αἱ κατὰ τὴν διάρκειαν αὐτῆς οἰκοδομηθεῖσαι οἰκίαι καὶ πλὴν αὐτῶν ἡ ἕξις ἱκανοῦ ἀριθμοῦ Ἀθηναίων νὰ μεταβαίνωσιν ἐκεῖ καὶ νὰ λούωνται, ν᾿ ἀναπνέωσι θαλασσίαν αὔραν, ν᾿ ἀκροῶνται γαλλικὰ κωμειδύλλια ἢ τὴν μουσικὴν τῶν ξένων πολεμικῶν πλοίων, νὰ ἐπιδεικνύωσι τὰς θερινὰς αὐτῶν ἐνδυμασίας καὶ νὰ ἐρωτολογῶσιν ὑπὸ τὸ φῶς τῶν ἡλεκτρικῶν λαμπτήρων, πράγματα τὰ ὁποῖα προτιμῶσι κατὰ πολὺ τῶν ἀπολαύσεων τοῦ ἀγροτικοῦ βίου.
Ἐ. Ροΐδης, 1896
============================================================
Ἐμμανουὴλ Ῥοΐδης - Ὁ ἉγιοΠετρίτης
Αἱ ἰδέαι ἡμῶν περὶ εὐτυχίας φαίνονται μεταβαλλόμεναι μετὰ τῆς ἡλικίας. Ὁ ἄνθρωπος, τὸν ὁποῖον κατήντησα κατὰ τὸ γῆρας μου νὰ θεωρῶ ὡς τὸν εὐτυχέστατον τῶν ἐπὶ τῆς γῆς θνητῶν, οὐδενός μοι ἐφάνη ἄξιος ἐξαιρετικοῦ μακαρισμοῦ, ὅτε συνέβη νέος ὢν νὰ τὸν συναντήσω. Ἐνεχαράχθη μὲν ἡ εἰκὼν αὐτοῦ ἐν τῇ μνήμῃ μου ἀνεξαλείπτως ὡς περιέργου τύπου τοῦ γένους τῶν διπόδων, ἀπτέρων καὶ πλατωνύχων ζῴων, ὡς ὠνόμαζεν ὁ Πλάτων τοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ μετ᾿ οὐδενὸς συνεδέετο αἰσθήματος φθόνου τῆς ἐπιγείου τύχης του, τὴν ὁποίαν δὲν ἠδυνάμην τότε νὰ φαντασθῶ πολὺ διαφέρουσαν τῆς τῶν προβάτων καὶ τῶν ἀροτήρων βοῶν, ἵνα μὴ εἴπω τῶν ὀστρειδίων καὶ τῶν σπόγγων.
Τὴν ἄνοιξιν τοῦ ἔτους 1864 σπεύδων νὰ φέρω εἰς πέρας ἱκανῶς γνωστὸν νεανικόν μου πόνημα, τὸ ὁποῖον δὲν μοὶ εἶναι εὐχάριστον νὰ μνημονεύσω, ἔτυχε νὰ λάβω ἀνάγκην μεσαιωνικῶν τίνων τόμων, μὴ ὑπαρχόντων οὔτε ἐν τῇ δημοσίᾳ οὔτε ἐν οὐδεμιᾷ ἄλλῃ ἐν Ἀθήναις βιβλιοθήκη. Ἐσκέφθην νὰ κομίσω αὐτοὺς ἐξ Εὐρώπης καὶ ἀνεδίφησα τοὺς τιμοκαταλόγους τῶν παλαιοπωλῶν, ἀλλὰ τὰ βιβλία ταῦτα ἦσαν μᾶλλον ἀκριβά. Οἰκονομικώτερον λοιπὸν καὶ βεβαίως διασκεδαστικώτερόν μοι ἐφάνη νὰ ἐκπηδήσω πρὸς ἀναζήτησιν αὐτῶν εἰς τὴν πλησιεστάτην εὐρωπαϊκὴν βιβλιοθήκην. Τοιαύτη ἦτο ἡ τῆς Νεαπόλεως. Ἐκεῖ εὗρον ὅσα ἐζήτουν πλὴν τῆς ἀπαραιτήτως εἰς ἐμὲ ἀναγκαίας ἱστορικῆς πραγματείας τοῦ Σπαγχάιμ, τοῦ διηγουμένου πράγματα ἐκπληκτικὰ καὶ ἀπίστευτα περὶ τοῦ Πάπα Ἰωάννου τοῦ ὀγδόου. «Τὸ σύγγραμμα τοῦτο δὲν ἔχομεν ἡμεῖς, μοὶ ἀπήντησεν ὁ βιβλιοφύλαξ, ἀλλὰ γνωρίζω ὅτι ὑπάρχει ἀντίτυπον αὐτοῦ ἐν τῇ ἰδιαιτέρᾳ βιβλιοθήκῃ τοῦ Σεμιναρίου τοῦ Ἁγίου Πέτρου. Πολὺ ὅμως ἀμφιβάλλω ἂν θὰ σᾶς ἐπιτραπῇ νὰ ἐξετάσητε αὐτό».
Ἀφοῦ διέπλευσα πέλαγος πρὸς ἀναζήτησιν τῆς μονογραφίας ταύτης, ἄδικον θὰ ἦτο νὰ φεισθῶ ὡρῶν τίνων σιδηροδρομικὴς πορείας. Τὴν μεθεπιοῦσαν εὑρισκόμην εἰς μίαν τῶν αὐλῶν τοῦ Ἁγίου Πέτρου ἀναζητῶν τὴν εἴσοδον τοῦ Σεμιναρίου, φιλόφρων δὲ τὶς ῥασοφόρος εὐηρεστήθη νὰ μὲ ὁδηγήσῃ εἰς τὸ κατάλυμα τοῦ θυρωροῦ τῆς ἱερατικῆς σχολῆς. Οὗτος ἦτο σεβάσμιος πρεσβύτης, φέρων στακτόχρουν ἐκ χονδροῦ ὑφάσματος ἐπενδυτὴν σχήματος κάπως μεσαιωνικοῦ, ἐξ ἴσου ἀρχαϊκὰς μαλλίνας περικνημίδας καὶ πόρπας ἐκ χάλυβος εἰς τὰ ὑποδήματα στιλπνὰς καὶ μεγάλας, οἵας ἐφόρουν τῶν προπάππων του οἱ πατέρες. Ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον τῆς ἐνδυμασίας εἵλκυσε τὴν προσοχήν μου ἡ ἔκφρασις τοῦ προσώπου του. Ἐν αὐτῇ εἰκονίζετο ποσὸν ἠρέμου μακαριότητος, ὅσον παρ᾿ οὐδενὶ ἄλλῳ ἀνθρώπῳ ἔτυχε πότε νὰ θαυμάσω. Παροιμιώδης κατήντησεν ἡ ἔκφρασις ὑπερανθρώπου γαλήνης, ἥν κατώρθωνον οἱ ἀρχαῖοι γλύπται νὰ μεταδώσωσιν εἰς τῶν θεῶν τὴν φυσιογνωμίαν, ἀλλ᾿ ἔτι πληρεστέρα μ᾿ ἐφάνη τοῦ γέροντος ἐκείνου θυρωροῦ ἡ ἀποξένωσις ἀπὸ πάσης δυναμένης νὰ ταράξῃ τὴν ἠρεμίαν τῶν θνητῶν συγκινήσεως. Ἐκ πρώτης ὄψεως ἠδύνατό τις νὰ μαντεύσῃ, ὅτι οὐδέποτε ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος ἔτυχε νὰ κλαύσῃ ἢ νὰ γελάσῃ, οὐδ᾿ ἠδύνατο νὰ ἐννοήσῃ πῶς κατώρθωσεν ὁ χρόνος νὰ σκάψῃ ἐπὶ τοῦ μαρμαρίνου προσώπου του ῥυτίδας. Ὅτε εἰσῆλθον, ἐκράτει ἐπὶ τῶν γονάτων μικρὸν ἐρίφιον, μετὰ τοῦ ὁποίου ἐφαίνετο φιλικῶς συνδιαλεγόμενος, ἀφοῦ δὲ ἐπληροφορήθη ὅτι ἐπεθύμουν νὰ εἰσαχθῶ εἰς τὸ ἀρχεῖον τοῦ Σεμιναρίου, ἠγέρθη βραδέως, ἀπέθεσεν ἤρεμα τὸ εὔμορφον ζῷον ἐπὶ τοῦ τάπητος, ἀφοῦ ἠσπάσθη αὐτὸ δίς, καὶ εἶτα διὰ βραδείας μελῳδικῆς φωνῆς: «Ἀναβαίνω, εἶπε, νὰ ἴδω ἂν ὁ ὁσιώτατος ἀρχειοφύλαξ εἶναι ἐπάνω. Περιμείνατε, παρακαλῶ, ὀλίγα λεπτά». Τὸ δωμάτιον ὅπου εὑρισκόμην ὠμοίαζε κελλίον ἀσκητοῦ. Μόνον αὐτοῦ κόσμημα ἦσαν αἱ ἐπὶ τοῦ τοίχου λιθογραφίαι ἐνδόξων Παπῶν καὶ ῥήσεις τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ἐντὸς πλαισίων ἐκ χρυσοχάρτου. Τὸ κελλίον ἐκοινώνει δι᾿ ἀνοικτῆς θύρας πρὸς κῆπον, εἰς τὸν ὁποῖον μετέβην ὅπως ἀναμείνω τοῦ θυρωροῦ τὴν ἐπιστροφήν. Τὸ περιβόλιον τοῦτο πολὺ ἀπεῖχε τῆς κλασσικῆς λαμπρότητος τῶν περιωνύμων βατικανείων κήπων καὶ ἐφαίνετο ἀπὸ πολλοῦ ἐγκαταλειφθὲν ὑπὸ τῶν κηπουρῶν εἰς μόνης τῆς φύσεως τὴν πρόνοιαν. Οὔτε σκιάδας ἔβλεπε τὶς ἐν αὐτῷ, οὔτε πίδακας, οὔτε ἄγαλμα κανέν, οὐδ᾿ ἄνθη διακρινόμενα διὰ τὴν χροιὰν ἢ τὴν εὐωδίαν, ἀλλὰ μόνον ἀγριάνθεμα, μολόχας, μαργαρίτας, παπαρούνας, φασκόμηλα χόρτον δύο πόδας ὑψηλὸν καὶ πολλὰς πορτοκαλέας βριθούσας καρπῶν, μὴ ἀξιουμένων, ὡς φαίνεται, συλλογῆς, διότι ἔστιζε τὴν περὶ τὰ δένδρα χλόην πλῆθος ἐρυθροχρύσων σφαιρῶν. Οἱ ὁρίζοντες τὸν κῆπον τοῖχοι ἐκαλύπτοντο μέχρι τῆς κορυφῆς ὑπὸ αἰγοκλημάτων καὶ εἰς γωνίαν τινὰ αὐτοῦ ἀνέβλυζεν ἤρεμα βρύσις σιωπηλὴ ὡς ἡ τοῦ Σιλωὰμ περικυκλουμένη ὑπὸ καρδάμων καὶ ἄλλων φιλύδρων φυτῶν. Πάντα ταῦτα μετέδιδον εἰς τὸ ἀκτένιστον ἐκεῖνο κηπάριον χροιὰν ἀγροτικὴν καὶ ἐρημικὴν ἐκπλήττουσαν κάπως τὸν θεατήν, μὴ ἀναμένοντα νὰ εὕρῃ γωνίαν Σκήτης ἢ Θηβαΐδος παρὰ τὸ πολυθόρυβον ἀνάκτορον τοῦ πολυπράγμονος Πίου τοῦ ἐνάτου.
Τοὺς ῥεμβασμοὺς τούτους διέκοψεν ἡ ἐπιστροφὴ τοῦ θυρωροῦ ἀκολουθουμένου ὑπὸ τοῦ ἀχωρίστου αὐτοῦ ἐριφίου, ὅστις χωρὶς νὰ βιάζεταί μοι ἀνήγγειλε διὰ τῆς αὐτῆς φωνῆς ἱεροψάλτου, ὅτι ὁ σεβασμιώτατος ἀρχειοφύλαξ ἐξυρίζετο καὶ μόνον μετὰ ἡμίσειαν ὥραν θὰ μετέβαινεν εἰς τὸ ἀρχεῖον. «Δύναμαι, ἠρώτησα, νὰ περιμείνω ἐδῶ;» -«Μάλιστα, κύριε», καὶ ταῦτα λέγων μοι προσέφερε πορτοκάλιον ξινώτερον λεμονίου. Μὴ δυνάμενος νὰ ἐπαινέσω τὴν ποιότητα τοῦ καρποῦ συνεχάρην αὐτὸν διὰ τὴν ὡραιότητα τῶν δασυφύλλων πορτοκαλεῶν. -«Τὰς ἐφύτευσα, μοὶ εἶπεν, ἐγὼ πρὸ πεντήκοντα τεσσάρων ἐτῶν, εἶμαι ὁ ἀρχαιότατος ῾Ἁγιοπετρίτης᾿».
Ἡ λέξις αὕτη εἶναι ἀμετάφραστος εἰς ἄλλην γλῶσσαν. Sampietrini ὀνομάζονται ἐν Ῥώμῃ ἰδιαιτέρα τὶς τάξις ἀνθρώπων, μόνον ἔργον ἐχόντων νὰ ἐξυπηρετῶσι, νὰ καθαρίζωσι καὶ νὰ στολίζωσι κατὰ τὰς ἑορτὰς τὸν ἀχανῆ ναὸν τοῦ Ἁγίου Πέτρου καὶ τὰ ἀπειράριθμα αὐτοῦ θυσιαστήρια. Οὔτοι δύνανται νὰ θεωρηθῶσιν ἀποτελοῦντες ὡς καὶ τὰ ἀγάλματα ἀναπόσπαστον μέρος τοῦ πολυδαιδάλου τούτου ἐκκλησιαστικοῦ λαβυρίνθου. Πολλοὶ ἐξ αὐτῶν ἔζησαν καὶ ἀπέθαναν χωρὶς νὰ ἐξέλθωσι τοῦ ἱεροῦ περιβόλου. Τοιοῦτος ἦτο καὶ ὁ μετ᾿ ἐμοῦ διαλεγόμενος μακάριος θυρωρός.
- Ὁ πατήρ μoυ, μοὶ εἶπεν, ἦτο Ἁγιοπετρίτης, ἐπιμελητὴς τοῦ μεγάλου πoλυελαίoυ, καὶ ἡ μήτηρ μου Ἁγιοπετρίτισσα σαρώτρια τοῦ τάφου τοῦ Πάπα Παύλου Βοργέζη. Ὁ Ἅγιος Πέτρος εἶναι ὁ πατρικός μου οἶκος.
- Ἀλλ᾿ ὑποθέτῳ ὅτι ἐξῆλθες ἐνίοτε ἐξ αὐτοῦ;
- Οὐδέποτε. Ποῦ θέλετε νὰ ὑπάγω;
- Πῶς! Δὲν γνωρίζεις τὴν Ῥώμην;
- Τὴν βλέπω ἐκ τῆς κορυφῆς τοῦ μεσαίου θόλου. Φαίνεται πολὺ καλά, ὡς καὶ τὰ περίχωρα τῆς πόλεως. Διατί λοιπὸν νὰ μετακινηθῶ, ἀφοῦ ἔχω ἐδῶ πάντα ὅσα δύναται ἡ καρδία μου νὰ ἐπιθυμήσῃ; Διάγω βίον Σεραφείμ. Ἀκούω κατὰ πᾶσαν πρωΐαν τὴν λειτουργίαν. Βλέπω ἐξερχομένας ὅλας τὰς λιτανείας· παρευρίσκομαι εἰς μεγαλοπρεπεῖς τελετὰς καὶ λαμπρὰς κατὰ τὴν Μεγάλην Ἑβδομάδα φωτοχυσίας, ἀκούω περίφημον μουσικὴν καὶ παρίσταμαι συχνότατα εἰς τὴν διάβασιν τοῦ Πάπα· οὗτος γνωρίζει τὸ ὄνομά μου, μοὶ δίδει πάντοτε τὴν εὐλογίαν του καὶ ἐνίοτε δύο ἢ τρία τάληρα, τὰ ὁποῖα δὲν ἠξεύρω τὶ νὰ κάμω, ἀφοῦ μὲ τρέφει ἐκ τῶν περισσευμάτων τῆς τραπέζης του καὶ κατὰ τὰ Ἰωβηλαῖά μοι δίδει ὁ ἅγιος ἄνθρωπος νέαν ἐνδυμασίαν.
- Καὶ δὲν ἐπιθυμεῖς, ἠρώτησα, τίποτε ἄλλο;
- Ἐπιθυμῶ ὡς ὅλος ὁ κόσμος νὰ ὑπάγω εἰς τὸν Παράδεισον καὶ ἐλπίζω ὅτι θέλει ἐκπληρωθῇ ὁ πόθος μου, ἀφοῦ ὁ παναγιώτατος Πάπας μὲ ὑπεσχέθη νὰ τελέσῃ ὁ ἴδιος λειτουργίαν ὑπὲρ τῆς ψυχῆς μου κατὰ τὴν ἡμέραν τοῦ θανάτου μου. Καὶ εἰς τὴν ἀνάμνησιν τῆς ὑποσχέσεως ἐκείνης ὑγραίνοντο ἐξ εὐγνωμοσύνης οἱ ὀφθαλμοί του καὶ ἔτι μεγαλυτέρα εἰκονίζετο ἐπὶ τοῦ προσώπου του μακαριότης, ὡς ἂν ὑπὸ τὸ κράτος οὐρανίας ἐκστάσεως ἔβλεπε τὴν ψυχήν του πτερυγίζουσαν ἤδη πρὸς τὰς μακαρίους μονάς.
Τὸ κατ᾿ ἐμὲ ὁμολογῶ ὅτι κάπως μὲ συνεκίνησε καὶ ἔτι μᾶλλον μ᾿ ἐξέπληξεν ἡ τελεία αὕτη ἀποξένωσις ἀπὸ πάσης φιλοδοξίας καὶ παντὸς ἐπιγείου πόθου, ἐκδηλουμένη τόσον πλησίον τῆς αὐλῆς τοῦ Βατικανοῦ, τοῦ τεραστίου τούτου λέβητος, ὅπου κοχλάζουσιν ἀκοιμήτως τὰ ἀγριώτατα ἱερατικὰ πάθη, ἡ ἀκόρεστος φιλαρχία, ὁ δόλος, ἡ ῥᾳδιουργία καὶ ἡ ἄσβεστος δίψα προαγωγῆς, ὅπου καὶ αὐτοὶ οἱ κανδηλανάπται βλέπουσι καθ᾿ ὕπνους οὐχὶ τὸν παράδεισον, ἀλλὰ μίτραν ἐπισκόπου ἢ πορφύραν καρδιναλίου. Ὀλιγώτερον ἴσως τῆς ἀνακαλύψεως ἁπλοϊκῆς πίστεως καὶ ταπεινῆς μακαριότητος ἐν τῷ περιβόλῳ τοῦ Βατικανοῦ θὰ μὲ ἐξέπλησσεν ἡ ἀπροσδόκητος συνάντησις φοίνικος ἐν Σιβηρίᾳ ἢ χλοερᾶς ἐν Ἀττικῇ κοιλάδος.
Τὴν συνέντευξιν διέκοψεν ἡ προσέλευσις νεαροῦ καὶ χαριεστάτου ἀββᾶ ἐν ἰοχρόῳ στολῇ καταβάντος, ὅπως μοι ἀναγγείλῃ ὅτι ἠδυνάμην ἤδη ν᾿ ἀνέλθω εἰς τὸ ἀρχεῖον. Ἀγνοῶ διατὶ ὀνομάζεται ἀρχεῖον, ἐνῶ πράγματι οὐδὲν ἄλλο εἶναι ἢ πλουσία ἀλλ᾿ ἔρημος κατὰ τὴν ὥραν ἐκείνην βιβλιοθήκη. Οἱ δύο ὁσιώτατοι φύλακες μὲ ὑπεδέχθησαν μετὰ τοῦ ῥωμαϊκοῦ ἐκείνου μειδιάματος, τοῦ ὁποίου ἀπέβη παροιμιώδης ἁπανταχοῦ τῆς γῆς ἡ εὐπροσηγορία καὶ ἡ γλυκύτης. Ἀλλ᾿ ὅτε παρεκάλεσα νὰ μοὶ ἐπιτραπῇ νὰ λάβω σημειώσεις ἐκ τῆς διατριβῆς τοῦ Σπαγχάιμ, συνωφρυώθησαν, ἀντήλλαξαν ταχὺ βλέμμα πρὸς ἀλλήλους, ὁ δὲ νεώτερος, ἀφοῦ ὑπεκρίθη ὅτι ἐρευνᾷ τὸν κατάλογον, μοὶ ἀπήντησε «μετὰ βαθυτάτης λύπης» ὅτι ἡ διατριβὴ αὕτη δὲν εὑρίσκεται οὔτε ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ τοῦ Σεμιναρίου οὔτε ἐν τῇ Βατικανείῳ. Καίτοι ἐγνώριζον ὅτι ὑπάρχει, ἀπρεπὲς ἐθεώρησα νὰ φανῶ δυσπιστῶν εἰς τοὺς λόγους τῶν εὐγενεστάτων ἐκείνων κληρικῶν, οἵτινες ἄλλως οὐδεμίαν εἶχον ὑποχρέωσιν νὰ μοὶ ἀνακοινώσωσιν ὅσα δὲν ἐθεώρουν συντελοῦντα πρὸς αὔξησιν τῆς δόξης τῆς Ἁγίας ἕδρας. Ὅπως μὴ φανῶ δυσαρεστηθεὶς ἐκ τῆς ἀρνήσεως, παρέμεινα παρ᾿ αὐτοῖς ἐπὶ ἡμίσειαν ἀκόμη ὥραν, ὑποκρινόμενος ὅτι θαυμάζω τὰς ἐπιδειχθείσας μοι εἰκόνας προραφαηλιτῶν ζωγράφων, τὰς πολὺ ὁμοιαζούσας τὰς ἡμετέρας βυζαντινὰς μαυρογραφίας.
Καταβαίνων ἐκ τοῦ ἀρχείου ἐπανεῦρον τὸν θυρωρὸν περιπατοῦντα βραδέως καὶ μεγαλοπρεπῶς ἐν τῷ κήπῳ του, μεθ᾿ ὅσης ὁ Ἀδὰμ πρὸ τοῦ ἁμαρτήματος ἐν τῷ κήπῳ τῆς Ἐδὲμ μακαριότητος, συγχρόνως δὲ ἀπήγγελλε στροφὴν τοῦ γνωστοῦ λατινοβαρβάρου καλογηρικοῦ χαιρετισμοῦ:
Fac me vere tecum stere
Iuxta crucem tecum stare.
Fac ut portem Christi mortem
Passionis fac consortem.
Ἐκ διαλειμμάτων διέκοπτε τὸν περίπατον καὶ τὴν ἀπαγγελίαν, ὅπως ἀποσπάσῃ ξηρά τινα φύλλα στίζοντα διὰ κιτρίνης κηλῖδος τὴν κόμην τῶν πορτοκαλεῶν. Τὴν ἀσχολίαν ταύτην ἐθεώρησα πρέπον νὰ διακόψω, ὅπως τὸν εὐχαριστήσω καὶ τὸν ἀποχαιρετίσω. Οὗτός μοι ἀπέδωκεν εὐπροσηγόρως τὸ φιλοφρόνημα, ἀλλ᾿ οὐδεμίαν ἔδειξε προθυμίαν νὰ ἐπαναλάβῃ τὴν διακοπεῖσαν συνδιάλεξιν. Ἐφαίνετο ἤδη λησμονήσας με, ἡ δὲ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἡ ἐπίσκεψίς μου ἐπροξένησεν εἰς αὐτὸν πολὺ μικροτέραν ἐντύπωσιν ἢ κίτρινον στίγμα ἐπὶ τοῦ χλοεροῦ φυλλώματος πορτοκαλέας.
Ἡ φυσιογνωμία τοῦ ἀγαθοῦ τούτου Ἁγιοπετρίτου παρέμεινεν, ὡς εἶπον, ἐν τῇ μνήμῃ μου ἀνεξάλειπτος, ἐφ᾿ ὅσον δὲ γηράσκω, τοσοῦτον μᾶλλον κλίνω νὰ πιστεύσω ὅτι οὗτος εἶναι πράγματι ὁ εὐτυχέστατος ἐξ ὅσων συνήντησα ἐπὶ τῆς γῆς ἀνθρώπων. Τοῦτον οὐδεμία φαίνεται πληγώσασα ἐκ τῶν ἀκανθῶν, δι᾿ ὧν ὁ πανάγαθος Θεὸς ἐθεώρησε πρέπον (δεν ἠξεύρω διατί) νὰ στρώση τὴν ἐπίγειον ἡμῶν πορείαν. Οὐ μόνον οὐδέποτε ἠσθάνθη οὐδ᾿ ἦτο ἐπιδεκτικὸς νὰ αἰσθανθῇ ὀξεῖαν λύπην, ἀλλ᾿ οὐδὲ δύναται ἡ εὐτυχία του νὰ θεωρηθῇ ἐγκειμένη εἰς μόνην τὴν ἀπουσίαν πάσης ὀδύνης, ἀφοῦ πιστεύει ἀκραδάντως ὅτι κατέχει πάντα ὅσα εἶναι ἐπὶ τῆς γῆς ἐπιθυμητά, πᾶν δὲ ἄλλο πλὴν τούτων οὔτε ποθεῖ, οὔτε γνωρίζει, οὐδὲ δύναται νὰ φαντασθῇ. Ἄδικον δὲ θὰ ἦτο νὰ ὁμοιωθῇ πρὸς τοὺς πολύποδας καὶ τοὺς σπόγγους, ἀφοῦ ἔχει πλήρη συνείδησιν τῆς κατακλυζούσης πᾶσαν ὥραν τοῦ βίου του εὐδαιμονίας. Χάριν αὐτοῦ φαίνεται νομίζων ὅτι ἀνήγειρεν ὁ Μιχαὴλ Ἄγγελος εἰς τετρακοσίων ποδῶν ὕψος τὸν μεγαλοπρεπέστατον τῆς οἰκουμένης θόλον, ὅτι εἰκόνισεν ὁ Ῥαφαὴλ τὰς καλλίστας Παναγίας του καὶ χάριν αὐτοῦ ἐτόνισαν τὰ γλυκύτατα αὐτῶν μέλῃ ὁ Χένδελ καὶ ὁ Παλεστρίνας. Τὰ τελειότατα τῶν ἀριστουργημάτων δύναται νὰ θεωρήσῃ ὡς ἀποτελοῦντα ἀναπόσπαστον μέρος αὐτοῦ, ἀφοῦ κατὰ τὸ ἱερὸν λόγιον «Ταῦτα ἐν αὐτῷ εἶσιν καὶ αὐτὸς ἐν αὐτοῖς ἐστιν». Ἀλλὰ πλὴν τῶν ὑψίστων τῆς τέχνης, ὁ μακάριος οὗτος θυρωρὸς φαίνεται ἰκανώτατος νὰ ἐκτιμήσῃ καὶ ἄλλας ταπεινοτέρας ἀπολαύσεις, τὸ θάλπος ἐν ὥρᾳ χειμῶνος τοῦ ῥωμαϊκοῦ ἡλίου, τὸ κελάρυσμα τῆς βρύσεως, τὴν βλάστησιν τῶν πορτοκαλεῶν, πιθανώτατα δὲ καὶ τὰ καρυκεύματα τοῦ παπικοῦ μαγειρείου, ἀφοῦ μετὰ τόσον θερμῆς εὐγνωμοσύνης ἐμνημόνευσεν, ὅτι ηὐδόκει ὁ ἅγιος Ποντίφηξ νὰ τρέφῃ αὐτὸν ἐκ τῶν περισσευμάτων τῆς ἰδίας τραπέζης. Οὐδὲ πρέπει νὰ πιστεύσῃ τὶς ὅτι ἀρκεῖ μόνη ἡ εὐσέβεια καὶ ἡ τυφλὴ πίστις, ὅπως καταστήσῃ πάντας τοὺς θερμῶς ἀγαπῶντας τὸν Θεὸν μακαρίους. Ἀπ᾿ ἐναντίας ἐκ τῶν περισωθέντων ἀπομνημονευμάτων τῶν ἐπισημοτάτων ἁγίων πληροφορούμεθα, ὅτι σπανίως ἔτυχεν οὗτοι νὰ γευθῶσι, δὲν λέγομεν ἀμιγοῦς εὐδαιμονίας, ἀλλὰ τουλάχιστον ψυχικῆς γαλήνης. Τὴν καρδίαν αὐτῶν ἐσπάρασσεν ὁ διηνεκὴς φόβος μὴ δὲν ἔπραξαν ἱκανά, ὅπως ἀξιωθῶσι τῆς εὐνοίας ἢ τύχωσι τῆς συγγνώμης τοῦ Θεοῦ. Ἐθάμβωνε μὲν ἐνίοτε τὴν ὅρασιν αὐτῶν ἡ ὀπτασία τοῦ παραδείσου, ἀλλὰ καὶ πολλάκις περιεῤῥέοντο ὑπὸ ψυχροῦ ἱδρῶτος ἀναλογιζόμενοι ὅτι αἰώνια καὶ φοβερὰ ἦσαν καὶ τῆς κολάσεως τὰ βασανιστήρια. Ὅσοι δὲ πλὴν τοῦ Θεοῦ ἠγάπων καὶ τὸν πλησίον, οἱ φύσει εὐαίσθητοι καὶ φιλάνθρωποι, ἀδύνατον ἦτο νὰ αἰσθανθώσι χαρὰν ἀναλογιζόμενοι ὅτι πολλοὶ ἦσαν περὶ αὐτοὺς οἱ πεινῶντες, ῥιγοῦντες, φθισιῶντες, ἀνάπηροι καὶ λεπροί. Ἀλλ᾿ ὁ πράγματι μακάριος ἐκεῖνος ἄνθρωπος οὐδέποτε ἐφαίνετο ταραχθεὶς ὑπὸ τοιούτων σκέψεων. Ἐνῶ ηὐφραίνετο ἐν τῇ ἀπολαύσει πάντων ὅσα ἐνόμιζε κατὰ τὸν παρόντα βίον ἐπιθυμητά, ἠτένιζε μετὰ θάῤῥους εἰς τὰ μέλλοντα, πιστεύων ὅτι διακρίνει εὐκρινῶς ἐν τῷ παραδείσῳ τὴν φωταυγὴ θέσιν τὴν προωρισμένην αὐτῷ πρὸς μακαριότητα αἰωνίαν. Ἀλλὰ καὶ πῶς ἦτο δυνατὸν ν᾿ ἀμφιβάλλῃ περὶ τῆς κατοχῆς αὐτῆς, ἀφοῦ αὐτὸς ὁ ἐπὶ τῆς γῆς ἀντιπρόσωπος τοῦ Χριστοῦ ὑπεσχέθη αὐτῷ νὰ τελέσῃ ὁ ἴδιος κατὰ τὴν ἡμέραν τοῦ θανάτου αὐτοῦ λειτουργίαν ὑπὲρ τῆς ψυχῆς του; Πᾶς μετὰ τοιαύτην ὑπόσχεσιν δισταγμὸς θὰ ἦτο ἐξ ἴσου παράλογος, ὅσον καὶ πᾶσα περὶ τῆς πληρωμῆς ἀνησυχία κομιστοῦ συναλλάγματος φέροντος τοῦ Ῥόσχιλδ τὴν ὑπογραφήν.
=============================================================
Ἐμμανουὴλ Ῥοΐδης - Οἱ Ἀθηναϊκοὶ δρόμοι
Πολὺ περισσότερον παρ᾿ ὅσα ἀπὸ τὸν καιρὸν τοῦ Ἀμποῦ ἕως σήμερον ἔτυχε νὰ διαβάσω εἰς τὸν ξένον τύπον ὑβριστικὰ διὰ τὴν Ἑλλάδα, μ᾿ ἔκαμαν νὰ ἐντρέπωμαι αἱ κατὰ τὰς παραμονὰς τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων συστάσεις τῶν ἰδικῶν μας ἐφημερίδων πρὸς τὴν ἀστυνομίαν καὶ τοὺς οἰκοκυραίους νὰ ἐπιμεληθοῦν πρὸς χάριν τῶν ξένων τὴν καθαριότητα τῶν δρόμων καὶ νὰ φροντίσουν νὰ μὴ βρωμοῦν αἱ μάνδραι καὶ νὰ μὴν εἶναι τὰ πεζοδρόμια παραρτήματα μακελλείων καὶ λαχανοπωλείων. Ὅλα αὐτὰ ἐζητοῦντο ὡς καὶ ὅταν ἐπρόκειτο νὰ ἐπισκεφθοῦν τὰς Ἀθήνας οἱ αὐτοκράτορες Δὸν Πέτρος καὶ Γουλιέλμος, ὡς μέτρα ἔκτακτα, μὲ τὴν ὑπόμνησιν μάλιστα ὅτι δὲν θὰ παρατείνοντο ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας αἱ τοιαύται περὶ καθαριότητος ἐνοχλήσεις.
Τί ἄλλο δύναταί τις ἐκ τῶν συστάσεων τούτων νὰ συμπεράνη παρὰ μόνον ὅτι, καθὼς οἱ Τζιφούτιδες τῆς Βλαχίας ἀλλάζουν ὑποκάμισον καὶ κυνηγοῦν τὰς ψείρας των μόνον κατὰ τὰς μεγάλας των θρησκευτικὰς ἑορτάς, οὕτω καὶ οἱ κάτοικοι τῶν Ἀθηνῶν μόνον εἰς ἐκτάκτους περιστάσεις πρέπει ν᾿ ἀναπνέουν ἄοσμον ἀέρα, νὰ μὴ γλιστροῦν εἰς αἵματα καὶ νὰ μὴ σκοντάπτουν εἰς σάπια πορτοκάλια καὶ λείψανα γάτων καὶ ὀρνίθων; Μὴ βιασθῆτε νὰ μὲ κατατάξητε εἰς τὸ γένος τῶν ἀναμασητικῶν ζῴων ἂν σᾶς ὁμιλῶ διὰ τὴν κατάστασιν τῶν ἀθηναϊκῶν δρόμων. Οὔτε καμῆλα εἶμαι οὔτε ἐπικήδειος ρήτωρ διὰ νὰ μοῦ ἀρέσουν τὰ ἀναμασήματα.
Τοῦτο ὅμως ἐσυλλογίσθην, ὅτι μετὰ τοὺς Ὀλυμπιακοὺς Ἀγῶνας οἱ Ἀθηναῖοι, ἐξιππασθέντες ἀπὸ τὴν λαμπρότητα τῆς πανηγύρεως, τὴν συρροὴν τοῦ τόσου κόσμου, τὴν παρουσίαν τοῦ βασιλέως καὶ τῶν πριγκήπων, τὰς σημαίας, τὰ σαλπίσματα, τὰς φωτοχυσίας, τὰς μουσικὰς καὶ τοῦ Λούη τὰς τιμάς, ἐκατάντησαν ὅλοι ἀθλομανεῖς. Ἡ Πλάκα, πρὸ πάντων, ὅπου κατοικῶ, ἔγεινεν ὅλη ἕνα εἶδος σταδίου. Καθ᾿ ἡμέραν κινδυνεύω ν᾿ ἀνατραπῶ ἀπὸ ὑποψηφίους μαραθωνοδρόμους ἢ νὰ σπάσουν οἱ δισκοβόλοι τὴν κεφαλήν μου. Διὰ νὰ σχηματίσητε ἰδέαν τοῦ βαθμοῦ εἰς τὸν ὁποῖον ἔφθασεν ἡ ἀγωνομανία, ἀρκεῖ νὰ σᾶς εἴπω ὅτι κάθε ἀπόγευμα περὶ τὴν δύσιν τοῦ ἡλίου ἠμπορεῖ ὁ διαβάτης νὰ καμαρώση περὶ τὸν Πλάτανον τῆς Πλάκας καὶ τὸ φανάρι τοῦ Διογένους, ἐκτὸς τῶν παίδων καὶ νεανίσκων, καὶ ἀρκετὰ μεγάλα ἀγοροκόριτζα νὰ σηκώνουν βάρη, νὰ πηδοῦν, νὰ ρίπτουν δίσκους καὶ νὰ τρέχουν, χωρὶς φόβον νὰ δείξουν τὸ χρῶμα τῆς καλτσοδέτας των, συμμεριζόμενα, ὡς φαίνεται, τὰς περὶ ἐξισώσεως τῶν δυὸ φύλων προοδευτικὰς ἰδέας τῆς «Ἐφημερίδος τῶν Κυριῶν».
Καλὰ θὰ ἐκάμνατε νὰ στείλετε ἐκεῖ κανένα ἀπὸ τοὺς ρεπόρτερ σας νὰ περιγράψη αὐτὰ τὰ σπαρτιατικὰ παιγνίδια, διότι ἀξίζουν τὸν κόπον. Ἐγὼ ἤθελα μόνον νὰ σᾶς ὑποδείξω ὅτι ἀφοῦ ἀπὸ τόσα ἔτη βοᾷ ὅλος ὁ κόσμος κατὰ τοῦ κονιορτοῦ, τῆς λάσπης, τῶν λάκκων καὶ τῆς δυσωδίας καὶ ματαίως ἀγωνίζεται ὅλος ὁ τύπος νὰ φέρῃ εἰς θεογνωσίαν τοὺς δημοτικούς μας ἄρχοντας καὶ τὴν ἀστυνομίαν, καλὸν ἴσως θὰ ἦτο ν᾿ ἀποταθῆ σήμερον πρὸς διόρθωσιν τοῦ κακοῦ εἰς τὴν ἀγωνομανίαν, νὰ προσπαθήση δηλαδὴ νὰ πείση τοὺς φιλάθλους ὅτι χωρὶς πνεύμονας ὑγιεῖς ἀδύνατον εἶναι νὰ ὑπάρξουν μυῶνες ἰσχυροί· ὅτι ἐφ᾿ ὅσον ἐξακολουθοῦν ν᾿ ἀναπνέουν τὰς ἀναθυμιάσεις τῆς Πλάκας, τῆς Βάθειας, τῆς Παλαιᾶς Ἀγορᾶς, τοῦ Ροδακιοῦ καὶ τοῦ Βαθρακονησίου, χάνουν τὸν καιρόν των γυμναζόμενοι καὶ ὀνειρευόμενοι τὰς δάφνας τοῦ Λούη, τοῦ ροφῶντος καθαρὸν ἀέρα εἰς τὸ Μαρούσι, ἢ τῶν ἀθλητῶν τῆς Ἀμερικῆς, ὅπου σκουπίζονται οἱ δρόμοι τετράκις τὴν ἡμέραν καὶ καταδικάζονται εἰς βαρὺ πρόστιμον οἱ ρίπτοντες ἀπὸ τὸ παράθυρον, ὄχι κοφίνια σκουπιδίων, ἀλλὰ καὶ μίαν μαραμένην ἀνθοδέσμην.
Τὸ ἐπιχείρημα τοῦτο εἶναι ἴσως τὸ μόνον δυνάμενον νὰ συγκινήση τοὺς ἀγωνιστάς μας, ἀφοῦ οὔτε περὶ τῆς ὑγείας των πολυφροντίζουν οὔτε φαίνεται νὰ τοὺς ἐνοχλῆ πολὺ ἡ ἀκαθαρσία. Οἱ πανηγυρισταὶ τῆς Θείας Προνοίας συγκαταλέγουν εἰς τὰ εὐεργετήματα αὐτῆς τὴν ἐπιδεκτικότητα τῶν αἰσθήσεών μας νὰ καταντοῦν μὲ τὸν καιρὸν καὶ τὴν συνήθειαν ἀναίσθητοι εἰς τὰ δυσάρεστα θεάματα, ἀκούσματα καὶ μυρίσματα. Καὶ ἔχουν μέγα δίκαιον. Πρόχειρον τούτου ἀπόδειξιν μᾶς δίδουν οἱ ἐνορίται τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, τῶν ὁποίων, ὡς συνήθισαν τὰ αὐτία τὴν ρινοφωνίαν τοῦ ψάλτου, οὕτω πλησιάζουν καὶ οἱ ὀφθαλμοὶ νὰ συνηθίσουν τὴν νεοχάρακτον ἐπὶ τοῦ τοίχου τοῦ ναοῦ ἑξάπηχυν ἐκείνην γελοιογραφίαν, ἥτις τόσον πολὺ τοὺς ἐσκανδάλιζε κατὰ τὰς πρώτας ἡμέρας.
Ἡ ὄσφρησις πρὸ πάντων εἶναι ἐξ ὅλων μας τῶν αἰσθήσεων ἡ ἐπιδεκτικωτέρα νὰ μεταβληθῆ διὰ τῆς ἕξεως εἰς ἀναισθησίαν. Γνωρίζετε βεβαίως τὸ περίφημον ποίημα τοῦ Βωδελαίρ, τὸ Ψοφίμι (la charogne), μὲ τὴν ἀνοικτήν του κοιλίαν, ὅπου βόσκουν κοπρόμυγες, μαμούνια, σκώληκες καὶ ἀσκάριδες. Ὁ ποιητὴς εὕρισκε τρόπον νὰ μυρίζεται τὸ πρᾶγμα τοῦτο «ὡς ἄνθος» καὶ ὅλοι τὸν ἐνόμισαν τρελλόν, δέκα ἔτη πρὶν τρελλαθῆ. Τὸ κατόρθωμα τοῦ Βωδελαὶρ δύναται βεβαίως νὰ θεωρηθῆ ὡς ἐξαιρετικόν, οὐδεμίαν ὅμως ἐπιδέχεται ἀμφισβήτησιν ὅτι οὔτε οἱ ζωογδάρται, οὔτε οἱ ταμπάκηδες, οὔτε οἱ σκουπιδοξύστες, οὔτε οἱ βαλσαμωταὶ ὀρνέων, οὔτε οἱ κάτοικοι τῶν ὁδῶν Αἴαντος καὶ Πρωτογένους ἐνοχλοῦνται πολὺ ἀπὸ τὴν ποιότητα τοῦ ἀέρος τὸν ὁποῖον ἀναπνέουν. Ἡ μύτη των καταντᾷ μὲ τὸν καιρὸν στωική. Τὸ κακὸν εἶναι ὅτι δὲν ηὐδόκησεν ἡ Θεία Πρόνοια νὰ καταστήση καὶ τοὺς πνεύμονας ἡμῶν ἐπίσης ἐπιδεκτικοὺς νὰ ἐξοικειωθοῦν μὲ τὰ μολύσματα τῆς ἀτμοσφαίρας.
Δὲν ἐννοῶ βεβαίως ὅτι ὅλοι οἱ μετερχόμενοι ἀκάθαρτα ἐπαγγέλματα καὶ ὅλοι οἱ γείτονες κοπρώνων ἀποθνῄσκουν ἀπὸ φθίσιν, κακοήθη πυρετόν, κοιλιακὸν τῦφον ἢ συψαιμίαν, ἀλλὰ μόνον ὅτι δὲν ἔχομεν δίκαιον νὰ περιφρονῶμεν τόσον πολὺ τοὺς ἰατροστατιστικοὺς πίνακας, ἐκ τῶν ὁποίων προκύπτει ὅτι εἰς ὅλας τὰς πόλεις τῆς Εὐρώπης ὁ ἀριθμὸς τῶν νόσων καὶ ὁ μέσος ὅρος τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς διαφέρει πολὺ κατὰ τὰ ἐπαγγέλματα καὶ τὰς συνοικίας. Δὲν ἔχω πρόχειρον τὸν Bouchardat, διὰ νὰ σᾶς παρατάξω ἀριθμοὺς καὶ τί λέγει περὶ τῆς εὐρωστίας τῶν epuarisseurs, τῶν boyandiers, τῶν chiffonniers καὶ τῶν ἄλλων καταδικασμένων ἐκ τοῦ ἐπαγγέλματός των ν᾿ ἀναπνέουν εἰς τὸ Παρίσι ἀθηναϊκὸν ἀέρα· δὲν βλέπω ὅμως καὶ τὴν ἀνάγκην ν᾿ ἀναζητήσω ξένα παραδείγματα, ἀφοῦ πρόχειρα καὶ πειστικώτατα εἶναι τὰ δικά μας.
Σοφὸς καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου μας μοῦ ἔλεγε πρό τινων μηνῶν ὅτι εἰς μόνην τὴν περισσοτέραν ἀκαθαρσίαν τοῦ Γαζοχωρίου, τῆς Ἁγίας Τριάδος καὶ ἐν γένει τῶν κάτω μαχαλάδων πρέπει ν᾿ ἀποδοθῆ ὁ μεγαλείτερος ἀριθμὸς τῶν προώρων θανάτων. Εὔκολον καὶ ἀσφαλέστατον μέσον ἀποδείξεως θὰ ἦτο ἡ ἐπὶ τῇ βάσει τῆς ἐπιγραφῆς τῶν ἐπικηδείων πλακῶν ἢ σταυρῶν ἐξακρίβωσις τοῦ μέσου ὅρου τῆς ἡλικίας εἰς τὴν ὁποίαν ἀπέθαναν οἱ ἀναπαυόμενοι εἰς τὸ κοιμητήριον τῆς Βάθειας καὶ οἱ εὐτυχήσαντες ν᾿ ἀναπνεύσουν καθαρώτερον ἀέρα πρὶν ἐνταφιασθοῦν εἰς τὸ Α´ νεκροταφεῖον. Ἡ διαφορὰ θὰ ἦτο, πιστεύω, μεγάλη, ἀφοῦ καὶ ἐκ πρώτης ὄψεως προξενεῖ ἀλγεινὴν ἔκπληξιν εἰς τὸν ἐπισκέπτην τοῦ λαϊκοῦ Β´ νεκροταφείου τὸ μέγα πλῆθος τῶν παιδικῶν καὶ νεανικῶν σταυρῶν.
Ἀλλὰ σκοπός μου σήμερον δὲν εἶναι νὰ θρηνήσω ἐπ᾿ αὐτῶν, ἀλλὰ μόνον νὰ ὑποδείξω ὅτι ἡ σημερινὴ ἀγωνομαχία παρέχει εἰς τὸν τύπον μοναδικὴν εὐκαιρίαν νὰ τὴν ἐκμεταλλευθῇ ὑπὲρ τῆς καθαριότητος καὶ τῆς εὐπρεπείας τῶν δρόμων τῆς πρωτευούσης. Τὴν ἐλπίδα ἐπιτυχίας ἐνισχύει ἡ σύμπτωσις ὅτι ἡ ἀγωνιστίτις αὕτη ἐπέσκηψεν ὀξυτέρα ἐπὶ τῶν κατοικούντων τὰς ρυπαρὰς συνοικίας. Τούτους πρόκειται ὁ τύπος νὰ πείση, ὄχι ὅτι κινδυνεύει τὸ στῆθος των ἀπὸ φθίσιν, ἀφοῦ δὲν τοὺς μέλλει περὶ τούτου, ἀλλ᾿ οἱ μυῶνες των ἀπὸ ἀτροφίαν, καὶ μάταιον εἶναι νὰ γυμνάζωνται, νὰ τρέχουν, νὰ δισκοβολοῦν καὶ νὰ βλέπουν εἰς τὸν ὕπνον των ὀλυμπιακὰ βραβεῖα, ἐφ᾿ ὅσον ἐξακολουθοῦν νὰ τρέφουν τοὺς πνεύμονάς των μὲ τελμάτων, σφαγείων καὶ βόθρων ἀναθυμιάσεις. Καὶ δὲν ἀρκεῖ μόνον νὰ τοὺς πείσετε, ἀλλὰ πρέπει καὶ τὴν ὀργὴν τῶν νὰ ἐξεγείρετε κατὰ τῶν πρωταιτίων τοῦ μολυσμοῦ, κατὰ παντὸς ὑπὲρ τὸ μέτρον ρυπαροῦ μπακάλη, χασάπη, μανάβη καὶ μαγείρου, κατὰ τῶν ὑπαιθρίων κοπριστῶν, κατὰ τῶν δειλιώντων νὰ ἐκτελέσουν τὸ καθῆκον τῶν ἀστυφυλάκων, πρὸ πάντων ὅμως κατὰ τοῦ βουλευτοῦ, τοῦ δένοντος τὰς χεῖρας τῆς ἀστυνομίας καὶ παρέχοντος, ὡς βδελυρὸν ρουσφέτι εἰς τοὺς προστατευομένους του, ἀπεριόριστον ἄδειαν δηλητηριάσεως τῆς ἀθηναϊκῆς ἀτμοσφαίρας. Χωρὶς νὰ εἶμαι Ἰησουίτης πιστεύω ὅτι ἡ ἁγιότης τοῦ σκοποῦ δικαιολογεῖ τὴν χρῆσιν καὶ ὀλίγης δημοκοπίας. Πόσον δὲ εἶναι ἡ τοιαύτη λαϊκὴ ἐξέγερσις κατεπείγουσα, τοῦτο θέλω προσπαθήσει ν᾿ ἀποδείξω περιάγων εἰς μερικὰ ἀθηναϊκὰ κοπροχώρια τοὺς ἀναγνώστας τῆς «Ἑστίας».
Ἐ. Ροΐδης, 1896
=====================================================
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου